Στα χαρτιά οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές

Mηδαμινά έως ελάχιστα είναι τα βήματα που έχουν γίνει από την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να υλοποιηθούν οι δεσμεύσεις της χώρας μας για την ουσιαστική προστασία των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών (ΘΠΠ). Αυτή η διαπίστωση προκύπτει από τα στοιχεία που παραθέτει το νεοϊδρυθέν Παρατηρητήριο «weseayou», που αποτελεί την πρώτη ψηφιακή πλατφόρμα παρακολούθησης της υλοποίησης των εθνικών υποχρεώσεων και δεσμεύσεων για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην Ελλάδα (η πλατφόρμα είναι ανοιχτή στο ευρύ κοινό).

Το «weseayou» δημιουργήθηκε από το WWF Ελλάς, το ελληνικό γραφείο της Greenpeace και το Vouliwatch, με την υποστήριξη των περιβαλλοντικών οργανώσεων ΑΡΧΕΛΩΝ, Ελληνική Εταιρία Προστασία της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ιδρυμα Thalassa/ΑΕΝΑΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ, Blue Marine Foundation, Cyclades Preservation Fund, iSea και MEDASSET.

Μέσα από το «weseayou», οι συμμετέχοντες φορείς και οργανώσεις αποσκοπούν αφενός στο να ενισχύσουν τη γνώση του κοινού γύρω από αυτό το κρίσιμο ζήτημα και αφετέρου να τονίσουν την επιτακτική ανάγκη για την ουσιαστική προστασία των ΘΠΠ στη χώρα μας, που, βάσει του διεθνούς και ευρωπαϊκού «Στόχου 30χ30», θα πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον το 30% των ελληνικών θαλασσών έως το 2030.

Σε αρχικό στάδιο

Το Παρατηρητήριο αποτελεί ένα ανοιχτά διαθέσιμο και εύκολα προσβάσιμο εργαλείο, μέσω του οποίου οι πολίτες μπορούν να παρακολουθούν τις εξελίξεις σχετικά με την προστασία των ΘΠΠ καθώς και την πορεία των απαραίτητων ενεργειών που η πολιτεία και οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να κάνουν πράξη.

Αυτές αφορούν την υλοποίηση των 8 από τις συνολικά 21 κυβερνητικές δεσμεύσεις για τις ΘΠΠ που ανακοίνωσε επίσημα ο πρωθυπουργός τον Απρίλιο του 2024 κατά τη διάρκεια της 9ης Διεθνούς Διάσκεψης για τους Ωκεανούς και την εκπλήρωση βασικών θεσμικών υποχρεώσεων της Ελλάδας που αφορούν τις ΘΠΠ, βάσει της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης (π.χ. θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός κ.λπ.).

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα από τη συνολική αξιολόγηση της μέχρι τώρα υλοποίησης των εθνικών υποχρεώσεων και των 8 δεσμεύσεων για τις ΘΠΠ, προκύπτει ότι οι περισσότερες δεσμεύσεις βρίσκονται σε αρχικό στάδιο υλοποίησης, ενώ για 4 από αυτές δεν έχει ξεκινήσει κάποια επίσημη διαδικασία για την υλοποίησή τους. Πιο συγκεκριμένα:

• Διεύρυνση δικτύου των ΘΠΠ - Ποσοστό υλοποίησης 20%

Η διαδικασία για τη διεύρυνση του δικτύου των ΘΠΠ μέσω της θέσπισης δύο νέων Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων στο Ιόνιο και στο Αιγαίο βρίσκεται ακόμα στο πρώτο βήμα υλοποίησης (σύμφωνα με την προβλεπόμενη στη νομοθεσία διαδικασία για τα Εθνικά Πάρκα).

Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αιγαίου έχει ως βάση τις μικρές βραχονησίδες που βρίσκονται στο νότιο τμήμα του Αιγαίου και οι οποίες αποτελούν περιοχές του δικτύου Natura 2000 και Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά. Επιπλέον, στην περιοχή φιλοξενούνται προστατευόμενα θαλάσσια είδη, όπως η μεσογειακή φώκια, το κοινό δελφίνι, το ρινοδέλφινο, το ζωνοδέλφινο, ο ζιφιός και ο φυσητήρας.

Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο του Ιονίου, σύμφωνα με τη δέσμευση, θα εκτείνεται από βόρεια της Κεφαλονιάς έως νότια των Αντικυθήρων και αποσκοπεί στην προστασία μέρους της Ελληνικής Τάφρου και σημαντικών προστατευόμενων θαλάσσιων ειδών, όπως οι φυσητήρες, οι ζιφιοί, τα ζωνοδέλφινα και οι θαλάσσιες χελώνες caretta caretta, καθώς και σημαντικών θαλάσσιων οικοτόπων όπως η ποσειδωνία και τα φαιοφύκη.

Ωστόσο, σε ό,τι αφορά το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο του Ιονίου, άκρως ανησυχητική είναι η έναρξη της διαδικασίας παραχώρησης δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε δύο νέες περιοχές όμορες στο Πάρκο, δραστηριότητες απολύτως επιβαρυντικές και ασύμβατες με τη θέσπιση των Θαλάσσιων Πάρκων και με κάθε έννοια προστασίας ευαίσθητων και σημαντικών ειδών και οικοτόπων.

Η προθεσμία για την υλοποίηση της δέσμευσης έως το 2024 έχει παρέλθει, αλλά η διαδικασία για τη θέσπιση των δύο εθνικών θαλάσσιων πάρκων έχει ξεκινήσει. Επί του παρόντος βρισκόμαστε στο πρώτο βήμα και για τα δύο πάρκα: έχει ανατεθεί η εκπόνηση των δύο Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών σε αναδόχους-μελετητές και βρίσκεται σε εξέλιξη η εκπόνησή τους.

• Φύλαξη ΘΠΠ - Ποσοστό υλοποίησης 15%

Η δέσμευση για καθιέρωση εθνικού συστήματος παρακολούθησης και επιτήρησης με προθεσμία υλοποίησης το 2025 βρίσκεται επίσης σε αρχικό στάδιο αξιολόγησης προσφορών των υποψηφίων αναδόχων. Η δέσμευση αυτή περιλαμβάνει την προμήθεια, εγκατάσταση και πιλοτική λειτουργία επιστημονικού εξοπλισμού και εξοπλισμού παρακολούθησης (ραντάρ, σόναρ, υποβρύχιοι αισθητήρες, κάμερες και άλλος ειδικός εξοπλισμός) και την εφαρμογή ενός οριζόντιου πληροφοριακού συστήματος για την επικοινωνία με τα θαλάσσια σκάφη.

• Θεσμικές υποχρεώσεις για τις ΘΠΠ - Ποσοστό υλοποίησης 10%

Η αξιολόγηση της μέχρι σήμερα υλοποίησης των υποχρεώσεων αυτών δείχνει ότι βρισκόμαστε αρκετά μακριά από μια επιτυχημένη θεσμική προστασία των θαλασσών μας. Συγκεκριμένα, πέντε χρόνια μετά την έναρξη του έργου για την εκπόνηση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (2019), η διαδικασία για τη θέσπιση μέτρων προστασίας για τις περιοχές Natura 2000 βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο, ενώ σημειώνει σημαντικές καθυστερήσεις, λαμβάνοντας υπόψη ότι μόνο 5 από τις 23 συνολικά Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες έχουν εγκριθεί.

Σημειώνεται ότι η Ελλάδα καταδικάστηκε τον Δεκέμβριο 2020 από το Δικαστήριο της Ε.Ε. για μη συμμόρφωση με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ καθότι δεν καθόρισε, ως όφειλε εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας (έως το 2012), τα αναγκαία μέτρα διατήρησης και τους στόχους για τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης που αποτελούν μέρος του δικτύου Natura 2000.

• Θέσπιση Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού - Ποσοστό υλοποίησης 5%

Μέχρι τη δημοσιοποίηση του χάρτη του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού πριν από λίγες μέρες, η Ελλάδα δεν είχε συμμορφωθεί ακόμα με την οδηγία 2014/89/Ε.Ε. για τη θέσπιση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, που αποτελεί μια διαδικασία για την ορθολογική οργάνωση του θαλάσσιου χώρου και την κατανομή των θαλάσσιων χρήσεων και δραστηριοτήτων στον χώρο αυτό. Υπενθυμίζεται πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε κατά της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ε.Ε. τον Δεκέμβριο 2023 και τον Φεβρουάριο 2025 και το Δικαστήριο καταδίκασε τη χώρα μας για την έλλειψη Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδίου.

• Υπόλοιπες δεσμεύσεις - Ποσοστό υλοποίησης 0%

Πέραν αυτών, δεν έχει ξεκινήσει κάποια επίσημη διαδικασία για την υλοποίηση των υπόλοιπων δεσμεύσεων που αφορούν την απαγόρευση της μηχανότρατας σε όλες τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές έως το 2030, ξεκινώντας από τα εθνικά θαλάσσια πάρκα ώς το 2026 και τη χαρτογράφηση θαλάσσιων οικοτόπων των ελληνικών θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών.

Κι ακόμη, για τη δράση για τον εντοπισμό των θαλάσσιων οικοτόπων, μεταναστευτικών διαδρόμων και περιοχών αναζήτησης τροφής των θαλάσσιων χελωνών και την ανάπτυξη ψηφιακού συστήματος υποστήριξης αποφάσεων (DSS) για τον μετριασμό των επιπτώσεων της αλιείας στις θαλάσσιες χελώνες, αλλά και για την αποκατάσταση του 30% συγκεκριμένων τύπων θαλάσσιων οικοτόπων έως το 2030.

Συμπερασματικά, έναν χρόνο μετά τις δεσμεύσεις στην 9η Διεθνή Διάσκεψη για τους Ωκεανούς, τέσσερα χρόνια μετά από εκείνες που ανακοινώθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης για τη Διατήρηση της Φύσης IUCN (2021), η προστασία των ΘΠΠ στην Ελλάδα φαίνεται πως παραμένει ακόμα στα χαρτιά, παρ’ όλο που αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για ανθεκτικά και βιώσιμα οικοσυστήματα, με πολλαπλά οφέλη για τους ανθρώπους και την οικονομία.