«Είμαι πάντοτε ιχνηλάτης» | ΕΦΣΥΝ

Κυκλοφορεί και «οπλοφορεί» μ’ ένα μολύβι κι ένα μπλοκάκι, από νεαρή ηλικία, καταγράφοντας, πλέον και με τον φακό του κινητού του, όσα του κάνουν εντύπωση, αποτυπώνοντας «ίχνη», που καθορίζουν το έργο του. Ενας ιχνηλάτης, όπως χαρακτηρίζει τον εαυτό του, αλλά και φύσει αισιόδοξος, κάθε μέρα ακολουθεί μια ιδιαίτερη ρουτίνα. Ξύπνημα, σύνθεση μιας 20λεπτης λούπας που ακούγεται για ένα 24ωρο στο εργαστήριό του, καταγραφή, διάβασμα, επεξεργασία ιδεών και εικόνων στο χαρτί, στον χώρο. Πολυπράγμων και πολυσχιδής, αναγνωρίσιμος όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο Παρίσι και στο Βερολίνο όπου έζησε για χρόνια, ο Γιώργος Ξένος δημιουργεί έργα οικουμενικά που κεντρίζουν το βλέμμα και τη σκέψη, που δημιουργούν ερωτήματα και μας προκαλούν να τα ερμηνεύσουμε. Ενας καλλιτέχνης που διακρίνεται για τη φιλοσοφική διάσταση του έργου του και τη διαχρονική προοπτική του, καθώς συνδιαλέγεται με τον άνθρωπο, την κοινωνία, τη μουσική και τη φύση.

Ο Γιώργος Ξένος επιστρέφει με μια επίκαιρη όσο ποτέ έκθεση στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων με τον σημαδιακό τίτλο «Σύγχυση», η οποία συμπυκνώνει τις κορυφαίες του στιγμές της τελευταίας 20ετίας, εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας και έργα σε χαρτί με ακρυλικά και μολύβι - πολλά έχουν παρουσιαστεί σε μουσεία και δημόσιους χώρους (Μουσείο Μπενάκη, ΚΠΙΣΝ, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μέγαρο Μουσικής, Μουσείο Μπενάκη κ.α.).

Σε σπονδυλωτή σκηνοθετική οργάνωση, η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες που συγκροτούν «την καταγραφή μιας μετέωρης στιγμής του παγκόσμιου πολιτισμού», όπως λέει ο ίδιος, καθρεφτίζοντας τις κοσμογονικές μεταβολές που βιώνει το άτομο, οι κοινωνίες, ολόκληρη η ανθρωπότητα. «Σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταμορφώνεται, τα έργα του καλλιτέχνη προσφέρουν έναν χώρο περισυλλογής και στοχασμού, καλώντας τον θεατή να αναμετρηθεί με την έννοια της μετάβασης, της αβεβαιότητας, αλλά και της αναγέννησης μέσα από το χάος», επισημαίνει η πρόεδρος του ΟΠΑΝΔΑ Ελένη Ζωντήρου.

Μπαίνοντας στον εκθεσιακό χώρο, το πρώτο που αντικρίζει ο θεατής είναι οι επιβλητικές μεταλλικές φιγούρες, οι «Διερχόμενοι», που ανήκουν στην πρώτη ενότητα με τίτλο «Δίοδος»- «είναι η εικαστική μετωνυμία της έννοιας της μετακίνησης, που στις μέρες μας αποτελεί συνθήκη του αλυσιτελούς σχεδιασμού της κοινωνίας: μια διαρκής μετακίνηση πληθυσμών και πληροφορίας που εντείνει τη σύγχυση και την αβεβαιότητα», όπως σημειώνει ο δρ Γιώργης-Βύρων Δάβος, τεχνοκριτικός και καθηγητής Εφαρμοσμένης Αισθητικής.

Το πολύπτυχο της δεύτερης ενότητας με τίτλο «Παύση» αποτελείται από ευμεγέθεις παρτιτούρες, αναλόγια, αλλά και πρόσωπα-«φαντάσματα», ενώ «δείχνει ακριβώς την αντίδραση, τη διαμαρτυρία, αλλά και τις αντιθετικές φωνές που δονούν με παύση παγκόσμια τη δημόσια σφαίρα», συνεχίζει ο καθηγητής.

Κεντρική θέση στην έκθεση καταλαμβάνει η εγκατάσταση της «Σύγχυσης»: «Η εικόνα της τελικής διάλυσης αποτελεί ένα “πέρας” με τη διττή έννοια του όρου: και τετελεσμένο γεγονός, αλλά κι ένα ορόσημο, ως “πέρασμα” σε κάτι άλλο, μια επανεκκίνηση», επισημαίνει ο δρ Γιώργης-Βύρων Δάβος. Η εννοιολογική ενορχήστρωση του 72χρονου καλλιτέχνη κορυφώνεται με ένα τραπέζι με τσαλακωμένα χαρτιά με ασύνδετες λέξεις και αναποδογυρισμένες καρέκλες, που παραπέμπουν στη συνάντηση της G7.

● Αυτή η αποτυχημένη σύνοδος της G7, η χαρά του Τραμπ θα λέγαμε...

Σε αυτήν την εγκατάσταση βλέπουμε ό,τι έχει διακοπεί αφού έχουν παγώσει τα πάντα, ό,τι έχει μείνει αφού έφυγαν τα δρώμενα. Παύση και αναμένουμε επανεκκίνηση... Δεν πάνε καλά τα πράγματα με τον Τραμπ. Πιστεύω ότι είναι η εικόνα της παρακμής του σύγχρονου κόσμου. Ζούμε και πρέπει να περάσουμε αυτήν την παρακμή. Κατ’ αρχάς έκανε τεχνητό delete στην παγκόσμια οικονομία. Εχει την τεχνική να λέει και να ξελέει, υπάρχουν φοβερές τακτικές με διαφημιστές και άλλους από πίσω του και παρουσιάζεται ότι μπορεί να προκαλεί σοκ, να κάνει αυτό που θέλει και να το παίρνει πίσω αν κάτι δεν πάει καλά!

● Ζούμε την κορύφωση μιας παγκόσμιας σύγχυσης;

Ζούμε μια από τις πιο σημαντικές εποχές του ανθρώπινου πολιτισμού: αλλάζουμε εποχή, μπαίνουμε πια στην ψηφιακή εποχή, στην Τεχνητή Νοημοσύνη -αυτή παίζει τώρα ένα ρόλο διαχειριστή της παγκόσμιας πληροφορίας. Οταν αλλάζουμε εποχή υπάρχει ασυνεννοησία που παράγει σύγχυση, όμως μέσα από τη σύγκρουση βγαίνει το καινούργιο. Κι αυτό που παρουσιάζω εδώ είναι μια σύγκρουση, μια παύση και προετοιμασία για μια επανεκκίνηση.

● Πιστεύετε ότι είναι περισσότερα τα θετικά από τα αρνητικά της Τεχνητής Νοημοσύνης;

Κάποια πράγματα είναι μοιραία. Εχω την εντύπωση πως όλο αυτό στηρίζεται πάνω στην ενέργεια, δηλαδή αν τραβήξεις την πρίζα έχουμε μπλακ άουτ ή κάτι μπορεί να συμβεί με τις ηλιακές καταιγίδες και να μην έχουμε επαφή με τους δορυφόρους... Αλλά εγώ πάντοτε είμαι ιχνηλάτης, χρησιμοποιώ τα πάντα για να φτάσω εκεί που θέλω, δεν έχω δισταγμούς να χρησιμοποιήσω και την πιο υψηλή τεχνολογία, όμως προτιμώ πρώτα να αφήσεις ίχνος.

● Ισως εκτοπίσει τους καλλιτέχνες η Τ.Ν.;

Είναι μια πληροφορία που πλανάται. Μπορούν να δημιουργήσουν δικές τους εικόνες τέτοια συστήματα; Δεδομένα παίρνουν, αντλούν από αυτά που υπάρχουν για να δημιουργήσουν νέες εικόνες, δανείζονται πληροφορίες από τα σπήλαια μέχρι σήμερα. Μία διαχείριση γίνεται. Κοιτάξτε, το ίχνος είναι ψυχογράφημα, ενώ το ίχνος το ψηφιακό δεν είναι ψυχογράφημα γιατί διακόπτεται από πίξελ. Δηλαδή μια μολυβιά έχει ταχύτητα, εάν τη φωτογραφίσεις ή τη βάλεις σε ταμπλετ είναι εικονική πραγματικότητα της ταχύτητας.

● Πώς ορίζετε τον ρόλο σας ως καλλιτέχνη. Είστε, είπατε, ιχνηλάτης...

Αφήνεις ίχνος, μια πληροφορία με ό,τι κάνεις. Ο καλλιτέχνης είναι αυτός που δημιουργεί το επόμενο μοντέλο, δεν μπορούν να το κάνουν όλοι, παίζει ρόλο τι εμπειρίες έχεις, τι πληροφορία έχεις, πώς τη διαχειρίζεσαι και, το πιο σημαντικό, πως τα επεξεργάζεσαι όλα αυτά. Δεν γίνεται όλοι άνθρωποι να έχουμε τον ίδιο επεξεργαστή.

● Σε μια προθήκη βλέπουμε τις καταγραφές σας πριν τα τελικά έργα. Είναι μια δύσκολη διαδικασία;

Υπάρχει πάντα το δίλημμα, δεν ξέρεις πότε θα βρεθείς μπροστά στο δίλημμα της λευκής επιφάνειας. Εναυσμα για δημιουργία μπορεί να είναι η καθημερινότητα, να είναι κάτι που σκέφτηκες και πώς θα μπορούσες να το κάνεις εικόνα. Πώς θα κάνεις τη σκέψη εικόνα. Πώς θα κάνεις τον λόγο εικόνα. Τον στίχο πως θα τον κάνεις τραγούδι. Πώς θα αφηγηθείς κάτι για να ανοίξεις στον άλλο την πόρτα, να τον προσεγγίσεις, να μην είναι κάτι πολύ εξειδικευμένο, να μπορείς να μιλήσεις σε έναν απλό άνθρωπο, καθημερινό, σκεπτόμενο.

● Είναι η εννοιολογική τέχνη παρεξηγημένη, ότι δηλαδή δεν θα γίνει κατανοητή;

Ολα αυτά είναι ετικέτες, η εικόνα είναι εικόνα και εγώ είμαι της εικόνας. Η εικόνα τρέχει με την ταχύτητα του φωτός, άρα είναι από τις πιο γρήγορες μεθόδους επικοινωνίας. Γενικά, με το ίχνος που αφήνεις σε μια επιφάνεια μπορείς να τα πεις όλα.

● Επιμένετε, πάντως, στο μαύρο χρώμα.

Σε μια μαύρη γραμμή μπορείς να τα πεις όλα, μια μαύρη γραμμή έχει όλα τα χρώματα. Μπορείς να φτιάξεις ένα μήλο με μαύρο μολύβι, σε πάει στο μήλο κι επειδή έχεις δει μήλο σε πάει και στο χρώμα. Επιμένω στο μαύρο γιατί θεωρώ είναι η πιο γρήγορη μέθοδος να αντιληφθείς τα πράγματα, δεν έχει τα περιττά τού χρώματος. Σε πάει κατευθείαν στο σύμβολο. Ετσι κι αλλιώς ο εγκέφαλος μετά το αναπλάθει.

● Ποιες εμπειρίες σάς καθόρισαν ως καλλιτέχνη;

Η εικαστική μου καταγωγή είναι εξπρεσιονιστική. Πριν από την εφηβεία μου είχα σχέση με τη ζωγραφική και κατάλαβα ότι από τη στιγμή που θ’ αφήσεις μια γραμμή, ένα ίχνος, καταγράφεται η μνήμη. Μετά τη χούντα και τον στρατό πήγα στο Παρίσι κι εκεί, στα μουσεία που επισκεπτόμουν με μανία, είχα την τύχη να δω ζωντανά όσα έβλεπα στην Ελλάδα στα βιβλία. Βρήκα επιρροές, πήρα πληροφορίες και αναρωτιόμουν τι να κάνω σε μια εποχή που είχαν γίνει όλα. Ο Ξενάκης έγραφε τις μουσικές του, υπήρχε η αφηρημένη τέχνη, είχαν περάσει όλα τα στάδια της ζωγραφικής... Σκεφτόμουν τότε τι θα γίνει, τι κάνεις, γιατί το κάνεις και πήρα την απόφαση να κάνω μόνο ό,τι μου αρέσει. Δηλαδή ό,τι έκανα μέχρι τότε!

● Αισθανθήκατε ότι έφτασε η «αποφασιστική στιγμή», όπως έλεγε ο Μπρεσόν;

Κατάλαβα ότι για να αντιληφθείς κάτι πρέπει να είσαι έτοιμος να το αντιληφθείς. Δηλαδή πήγαινα στο Λούβρο επί τέσσερα χρόνια και ξαφνικά περνάω μπροστά από ένα έργο του Πουσέν που δεν το είχα δει μέχρι τότε. Ρωτάω έναν φίλο μου φύλακα, «Μισέλ, τι γίνεται εδώ, βάλατε καινούργιο έργο;» και μου λέει «65 χρόνια είναι εδώ». Είχα δει άλλα έργα του Πουσέν, αλλά αυτό δεν ήμουν έτοιμος, μέχρι τότε, να το δω.

● Πώς σχολιάζετε τον πρόσφατο βανδαλισμό των έργων στην Εθνική Πινακοθήκη;

Ο καθένας έχει την ελευθερία της γνώμης του να πει ό,τι θέλει. Μπορεί να πει αν κάτι του αρέσει ή δεν του αρέσει. Μέχρι εκεί. Και από τη στιγμή που κάποιοι, οι υπεύθυνοι, θα επιλέξουν η θέση ενός έργου να είναι εκεί, είναι τέχνη. Αν μας αρέσει ή δεν μας αρέσει, είναι άλλο θέμα. Αν το καταστρέψεις είναι απαράδεκτο. Τα μουσεία μπορούν να σου δείχνουν ακραία πράγματα. Εχουμε δει καλλιτέχνες που αποφάσισαν να σκάσουν με μια σακούλα νάιλον στο κεφάλι. Πολλοί χρησιμοποιούν την πρόκληση για να είναι στο προσκήνιο. Μπορείς να σοκάρεις όμως και με μια δοξαριά, μια μαύρη γραμμή είναι σαν μια μαχαιριά, μια λέξη μπορεί να σε στείλει αδιάβαστο. Τώρα να χρησιμοποιήσεις και άλλα μέσα... Δεν διαφωνώ. Θεωρώ όμως βανδαλισμό να πετάνε για λόγους ακτιβισμού μπογιές ή ντομάτες σε έργα τέχνης που βρίσκονται στα μουσεία. Πες ό,τι θες, κάνε κι εσύ ένα έργο για να δείξεις την αντίθεσή σου. Ετσι είναι πιο ισχυρό. Θα μπορούσε να γίνει κι εδώ κάτι ανάλογο.

● Εχει τύχει να περιορίσουν την καλλιτεχνική σας έκφραση;

Δεν μου έχει τύχει. Πάντα με ενδιέφερε να υπάρχει ένας σεβασμός απέναντι στον άλλο, δεν θέλω να τον «γρατζουνίσω» για να καταλάβει, υπάρχουν και άλλα μέσα, δηλαδή μπορείς να κάνεις έντονα πράγματα χωρίς να τραυματίσεις την ψυχή του άλλου... Πάντα προσπαθούσα να μην κάνω κάτι που θα δημιουργούσε πρόβλημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνω ισχυρά πράγματα, ότι δεν προκαλώ, αλλά θέλει έναν «τρόπο» να περάσει σε αυτόν που τα βλέπει.

♦ «Σύγχυση»
Γιώργος Ξένος
Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων (Βασ. Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας, στάση Μετρό Μέγαρο Μουσικής). Πληροφορίες: 210 7232604. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι 1 Ιουνίου. Ωρες λειτουργίας: Τρίτη - Παρασκευή 11.00 - 19.00, Σάββατο - Κυριακή 10.00 - 15.00. Είσοδος ελεύθερη