Η νοσηρή εκδοχή της πατριαρχίας καλά κρατεί

Από την παράσταση «Ανεξάρτητα Kράτη» των Αντώνη Τσιοτσιόπουλου και Γιώργου Παλούμπη

ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Το ελληνικό δημοσιογραφικό σύστημα, ο χρόνιος σεξισμός στις αίθουσες σύνταξης και το πολιτικό κατεστημένο ψυχογραφούνται πάνω στο σανίδι. Οι χρόνιες παθογένειες της ελληνικής δημοσιογραφίες αναδεικνύονται μέσα από τη σκηνή του θεάτρου «Χώρα». Τα «Ανεξάρτητα Κράτη» μάς αναγκάζουν να κοιταχτούμε στον καθρέφτη και να δούμε την αντανάκλαση του αποτυπώματος των διαστρεβλωτικών πρακτικών των μέσων μαζικής ενημέρωσης πάνω στη δικαιοσύνη, στην αλήθεια, στη γυναίκα

Στο βιβλίο της Karen Ross «Γυναίκες και Μίντια» (Women and Media) ξετυλίγεται η θέση των γυναικών σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον, όπως είναι οι αίθουσες σύνταξης των εφημερίδων. Η ερευνήτρια θίγει την υποτίμηση των γυναικών δημοσιογράφων και το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής», τις έμφυλες διακρίσεις και τη σεξουαλική παρενόχληση που υφίστανται σε έναν χώρο που λειτουργεί υπό ανδροκρατούμενες νόρμες και δομές. Εχετε αναλογιστεί την έμφυλη διάσταση της ιεραρχίας στη δημοσιογραφία και πόσο συχνά ένας δημοσιογράφος –ιδίως εάν είναι γυναίκα- μπορεί να κάνει μια έρευνα με πολιτικές-εκλογικές συνέπειες; Στα «Ανεξάρτητα Κράτη» ο κεντρικός άξονας της παράστασης είναι η διαπλοκή του Τύπου με την πολιτική εξουσία και η θέση των γυναικών στα ελληνικά μίντια.

Στο θέατρο «Χώρα» δεν παρακολουθήσαμε μια ακόμα παράσταση, αλλά ένα θεατρικό έργο για την έντεχνη χειραγώγηση του κοινού για το πώς η εξουσία των μίντια συσκοτίζει την αλήθεια. Ο Γιώργος Παλούμπης και ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος αντλούν έμπνευση από την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και φέρνουν επί σκηνής μια πολύκροτη για την εποχή υπόθεση, η οποία εξελίσσεται στα γραφεία μιας πανίσχυρης εφημερίδας. Μόνο που αυτή τη φορά στο έργο ωμού ρεαλισμού με τη γνώριμη σκληρή γλώσσα των συγγραφέων παρατηρούμε να αποκαλύπτεται μπροστά μας όλη η αντιδημοσιογραφική στάση των ελληνικών μίντια, το πώς οι ελληνικές εφημερίδες επιτρέπουν στους κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς να βαφτίζουν «αυτοκτονία» μια δολοφονία. Η ιστορία της ελληνικής δημοσιογραφίας διαπλέκεται με την ιστορία του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη, ο οποίος ύστερα από καταδίωξη της αστυνομίας, κλείνεται στο διαμέρισμά του στο Φάληρο μαζί με την οικογένειά του, αρνείται να παραδοθεί και κατόπιν τετράμηνης πολιορκίας το κηρύσσει «Ανεξάρτητο Κράτος».

Στο τέλος του δημοσιογραφικού δράματος η νεαρή δημοσιογράφος κηρύττει «Ανεξάρτητο Κράτος» το γραφείο του διευθυντή μέσα στο οποίο έχει κλειστεί για να διασώσει τη ζωή της από το ανδροκρατούμενο σύμπαν της εφημερίδας που την έχει υποτιμήσει και κακοποιήσει αφού εκείνη έχει αμφισβητήσει την επίσημη εκδοχή για τον θάνατο του Τσιρώνη. Η «καλή δημοσιογραφία» όμως συνδέεται στη χώρα μας με την αρρενωπότητα, καθώς το φύλο ορίζει την ισχύ και το στάτους.

Κατά πόσο μπορεί η δημοσιογραφία να ασκήσει κριτικό έλεγχο στην πολιτική εξουσία; Εχετε σκεφτεί πώς τα μίντια αναπαριστούν τη γυναίκα και ποια είναι η απεικόνιση του άνδρα διευθυντή;

Η αναπαράσταση των γυναικών δεν ξεφεύγει εύκολα από το στερεοτυπικό πλαίσιο, αφού παρουσιάζονται σε πιο υποτακτικές θέσεις συγκριτικά με τους άνδρες ή ως σεξουαλικά αντικείμενα. Από πού εκπορεύεται αυτή η υποαπεικόνιση των γυναικών δημοσιογράφων; Οι αίθουσες σύνταξης, ένα περιβάλλον προβληματικό για τις γυναίκες όπως προκύπτει μέσα από ειδικές σχετικές μελέτες, λειτουργούν κάτω από ανδροκεντρικές ρουτίνες και δομές. Επιπλέον η ποσόστωση ανδρών και γυναικών στην ιστορική διαμόρφωση μιας αίθουσας σύνταξης ενισχύει την επικράτηση της ανδρικής κουλτούρας, ακόμα και σε διεθνές επίπεδο. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Global Media Monitoring Project, οι γυναίκες το 2020 ήταν παρούσες μόλις στο 25% των ειδήσεων στις εφημερίδες, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο και 27% στους ιστότοπους.

Η «κανονικότητα» στην αίθουσα σύνταξης είναι ο λευκός, ετεροφυλόφιλος άνδρας που διαμορφώνει τις ειδήσεις και τον προσανατολισμό για τα προβαλλόμενα μηνύματα, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι δημοσιογράφοι να υφίστανται περιορισμούς και αυτοπεριορισμούς στην έρευνα.

Ο σεξισμός και οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις που επικρατούν στις ανδροκρατούμενες αίθουσες σύνταξης δημιουργούν ένα κλίμα φόβου για τις γυναίκες δημοσιογράφους με αποτέλεσμα είτε να ενδύονται συχνά οι ίδιες τον ρόλο του σεξουαλικού αντικειμένου είτε να υιοθετούν αμιγώς ανδρικές συμπεριφορές και πρακτικές για να αναδείξουν τα προσόντα τους και να επιβιώσουν. Οι γυναίκες δημοσιογράφοι μοιάζουν να έχουν ενσωματώσει την πατριαρχία και να θεωρούν φυσιολογικές τις έμφυλες διακρίσεις, τόσο τη γυάλινη οροφή, δηλαδή την άρνηση προαγωγής σε θέσεις λήψης αποφάσεων, όσο και τη σεξουαλική παρενόχληση. Αυτό αποδεικνύεται τόσο από το γεγονός πως σπάνια συναντάμε γυναίκες σε θέσεις ευθύνης και από την αποσιώπηση των σεξουαλικών παρενοχλήσεων στον χώρο των μίντια.

Πόσο τυχαίο είναι το γεγονός ότι δεν ξέσπασε ποτέ ένα #MeToo στον χώρο των μίντια, ενώ έλαβε χώρα με ένταση και διάρκεια στον χώρο της τέχνης και του αθλητισμού; Γιατί οι δημοσιογράφοι -γυναίκες και άντρες- αρνούνται να παραδεχθούν την ύπαρξη των παθογενειών στον δημοσιογραφικό χώρο; Αν λάβουμε υπόψη πως η επιτυχία ενός δημοσιογράφου σε αυτό το περιβάλλον έχει να κάνει με τη συμμόρφωσή του στις κυρίαρχες νόρμες, τότε κατανοούμε πως όχι μόνο η λογοκρισία αλλά και η αυτολογοκρισία των συντακτών είναι εκείνη που συμβάλλει στην υποχώρηση της δημοκρατίας και της αλήθειας μπροστά στα συμφέροντα των μεγάλων συγκροτημάτων μέσων μαζικής ενημέρωσης, μπροστά στην πιο νοσηρή εκδοχή της πατριαρχίας, δηλαδή εκείνης που διαπερνά τα μίντια και συστήνεται ως «ενημέρωση».