«Μα ο ουρανός ήτανε άντρας...»

«Από τα περιστέρια, εμένα, τη μάνα μου και τον αδερφό μου, ο πατέρας μου πάνω απ’ όλα αγαπούσε το Κανούν γι’ αυτό πάντοτε έτσι τα κανόνιζε όλα, ώστε να γίνονται με βάση τις αρχές του, όταν ήρθε να μας ανακοινώσει ότι ο αδερφός μου είχε φύγει, είχε πια φορέσει τη μαύρη κορδέλα στο χέρι, ακόμα θυμάμαι τα μάτια του, απ’ τη μια γεμάτα περηφάνια, κι απ’ την άλλη ξεθωριασμένα, μέσα σε δυο μέρες η μάνα μου είχε βιώσει τον θάνατο του αδερφού μου, του πατέρα μου και της Μπέκια, αλλά για το γεγονός αυτό κανείς δεν τη ρωτούσε η σκιά μένει πάντα σκιά, την παρατηρείς μόνο όταν θέλεις να κρυφτείς κάτω απ’ αυτήν ή όταν σ’ εμποδίζει…»

Στις απρόσιτες και απομονωμένες περιοχές της Βόρειας Αλβανίας, του Κοσόβου, της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Κροατίας, της Βοσνίας, οι άνθρωποι ζουν σύμφωνα με το Κανούν. Είναι ένα είδος ευαγγελίου, ή κανόνα, που περιέχει ένα σύνολο αρχαϊκών φυλετικών νόμων. Οι γυναίκες στις κοινωνίες αυτές δεν είναι ελεύθερες, δεν μπορούν να ψηφίζουν, να οδηγούν, να πίνουν, να καπνίζουν, να φορούν παντελόνια, να ερωτεύονται όποιον θέλουν. Επειτα από μακροχρόνιες αιματηρές διαμάχες στις περιοχές αυτές μειώθηκε αισθητά ο αντρικός πληθυσμός. Το Κανούν προβλέπει πως όταν μια οικογένεια μένει «ακέφαλη» τότε, για να διατηρηθεί η ισχύ και η επιβίωσή της, μπορεί η κόρη να πάρει όρκο παρθενίας και να γίνει αυτή η κεφαλή. Δεν υποδύεται τον άντρα. Είναι ο άντρας. Αλλάζει ταυτότητα, συμπεριφέρεται σαν άντρας και της συμπεριφέρονται σαν άντρα. Υπάρχουν ορκισμένες παρθένες ακόμη και σήμερα, μολονότι οι κοινότητες αυτές όπου ζουν ερημώνουν.

Η Βουλγάρα συγγραφέας Ρενέ Καραμπάς στο βιβλίο της «Ορκισμένη», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Σπύρου Ν. Παππά, προχωρά αυτή την έννοια ακόμη παραπέρα στο βιβλίο της και όχι μόνο τοποθετεί την ιστορία στο 2018, αλλά προσπαθεί επίσης να βρει αν υπάρχει μια σαφής γραμμή που χωρίζει τη θηλυκότητα από την αρρενωπότητα. Η «Ορκισμένη» τιμήθηκε με το Βραβείο Ελίας Κανέτι, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της Βουλγαρίας, ενώ ετοιμάζεται να μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.

Η ηρωίδα της, η Μπεκιά, ήθελε από μικρή να έχει γεννηθεί γιος: «Ηδη στην κοιλιά της μάνας μου, άκουγα διάφορα όπως τον πατέρα μου να λέει θέλω γιο/ όταν γεννήθηκα κατάλαβα το χρώμα που ‘χει ο γιος επειδή μια φορά μού είπε η μαμά μου καλό μου κοριτσάκι τα μάτια σου είναι γαλάζια σαν τον ουρανό, μα ο ουρανός ήτανε άντρας και το γαλάζιο χρώμα αγορίστικο».

Με μια αφήγηση που θυμίζει θεατρικό κείμενο, και σε πολλά σημεία καθαρή ποίηση, η Καραμπάς μάς εισάγει στο αναχρονιστικό τοπίο της κοινωνίας αυτής. Ρέει σαν μια ατελείωτη μεγάλη πρόταση, χωρίς τελείες, μόνο με κενά σαν ανάσες. Η Μπεκιά ορκίζεται παρθένα σε μια υποβλητική αναγνωστικά τελετή, που αποτελεί και από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου. «Ορκίζομαι στον άρχοντα των αλβανικών Αλπεων, Λεκ Ντουαγκίνι, έως την τελευταία μου πνοή, άντρα να μην αγγίξω και ότι θα φυλάξω την παρθενική μου αθωότητα, απαρνούμενη διά παντός τη γυναικεία μου ύπαρξη υποτάσσομαι στον ιερό ετούτον όρκο, και σήμερα, ενώπιον των δώδεκα γηραιών συμβούλων, λαμβάνω το αντρικό όνομα Μάτια ως μόνο και κατάδικό μου όνομα, κι ας κόψουν πλέον οι γυναίκες τα μαλλιά μου, κι ας γίνουν τα φορέματά μου στάχτη, κι ας γίνουνε τ΄ αντρίκια ρούχα η ράχη μου, τα πόδια μου, το δέρμα μου…».

Ο ρόλος της ανατροφής των δύο φύλων είναι ένα από τα βασικά θέματα στα οποία εστιάζει η συγγραφέας. Στον γιο απαγορεύεται να είναι ευαίσθητος, να αγαπά τη φύση, να μισεί τα όπλα. Πρέπει να είναι από πέτρα, γενναίος και δυνατός. Η κόρη πρέπει να μάθει από μικρή πως η θέση της είναι όμοια με αυτή του σκουληκιού. Πρέπει να μάθει να υπηρετεί και να υπακούει. Οταν θα γίνει ο άντρας που πάντα ήθελε θα αναμετρηθεί με τον έρωτα, τη φύση της και εν τέλει με την ίδια της την ύπαρξη που όσο και αν επικαλύφθηκε δεν ξεχνά ποια ήταν όταν γεννήθηκε.

Η ιστορία της «Ορκισμένης» σε ένα ευρύτερο πλαίσιο δεν αναφέρεται μόνο στις αναχρονιστικές κοινωνίες που καταδυνάστευσαν για χιλιάδες χρόνια γυναίκες και άντρες, αναφέρεται και στο σήμερα όπου ο σύγχρονος άνθρωπος ασφυκτιά μπροστά στα αδιέξοδα που ορθώνονται γύρω του. «Τώρα ξέρω μέχρι που μπορεί να μας οδηγήσει η τρέλα της επιθυμίας, ο φόβος του θανάτου, η οργή, ο φθόνος, η ζήλια και κάθε άλλο αίσθημα, που δεν έχει μέσα του ειρήνη, και πηγάζει εκ της σκιάς, σε αναγκάζει να πάρεις κακές αποφάσεις, να φαγωθείς από μόνος σου, να φας και τους άλλους, να φας τον αδερφό σου, ξεκλειδώνω την εξώπορτα, τα πάντα εκεί μέσα έχουν παραμείνει τα ίδια, εκτός από μένα, στη μέση του δωματίου μου ο καρβουνιασμένος σωρός από φωτογραφίες και γράμματα, πώς μπόρεσα να κάνω κάτι τέτοιο;».

Δικαίως η Ρενέ Καραμπάς θεωρείται μία από τις καλύτερες συγγραφείς της γενιάς της σε ευρωπαϊκό επίπεδο.