Γυναίκες στο εκτελεστικό απόσπασμα | ΕΦΣΥΝ

Δεκάδες γυναίκες στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στον «κρανίου τόπο» πίσω από το Γεντί Κουλέ, στα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου, πληρώνοντας με την ίδια τους τη ζωή τα υψηλά ιδανικά και το όραμα που είχαν για έναν καλύτερο κόσμο και μια ανεξάρτητη και δημοκρατική Ελλάδα.

Στον σχεδόν πλήρη κατάλογο με τα ονόματα των 400 εκτελεσμένων στο Επταπύργιο, που δημοσιεύουμε στο βιβλίο μας «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», ξεχωριστή θέση κατέχουν οι 38 γυναίκες, στελέχη και απλά μέλη του ΚΚΕ, που τουφεκίστηκαν για τις ιδέες τους, πληρώνοντας με θάνατο την επιλογή για καλύτερη ζωή. Θα μπορούσαν να γλιτώσουν την εκτέλεση υπογράφοντας μια απλή δήλωση «μετανοίας». Αρνήθηκαν να απαρνηθούν τις ιδέες τους, βαδίζοντας με λεβεντιά, τόλμη και αξιοπρέπεια στο ραντεβού με τον Χάρο.

Ο χορός των εκτελέσεων γυναικών τη μαύρη περίοδο του Εμφυλίου στη χώρα είχε ανοίξει στις 20 Ιουλίου 1946 στα Γιαννιτσά με τον τουφεκισμό της 24χρονης Σλαβομακεδόνισσας δασκάλας Ειρήνης Γκίνη. Εκείνη τη χρονιά δεν υπήρξε εκτέλεση γυναίκας στον «συνήθη τόπο» του Γεντί Κουλέ, αν και εκεί είχαν γίνει τον Ιούλιο του 1946 οι δύο πρώτες στην Ελλάδα εκτελέσεις του Εμφυλίου, των αγροτών από το Κιλκίς Γεωργίου Καλέμου και Θεοχάρη Σαπρανίδη.

Οι μεγάλες ομαδικές εκτελέσεις στον χώρο όπου πρόσφατα ανακαλύφθηκαν οι ομαδικοί τάφοι με τους 33 σκελετούς, άρχισαν το 1947, οπότε στήνονται στο εκτελεστικό απόσπασμα και γυναίκες μαζί με τους άντρες συναγωνιστές τους. Είναι αξιοσημείωτοι τη χρονιά εκείνη οι τουφεκισμοί της 22χρονης ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης Κούλας Ελευθεριάδου στις 6 Μαΐου, της 32χρονης μοδίστρας Μαρίκας Βασιλειάδου στις 18 Ιουνίου, της Ευθυμίας Πατσιά-Γουσοπούλου στις 23 Οκτωβρίου και της Σοφίας Κουγιουμτζή στις 3 Δεκεμβρίου 1947.

Για τη Βασιλειάδου, που ήταν σύντροφος του διοικητή του ΕΛΑΝ Θερμαϊκού, Θανάση Στράντζαλη, είναι ενδεικτικό ότι καταδικάστηκε σε θάνατο από το Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης με την κατηγορία ότι μετέφερε στην τσάντα της σημειώματα με πληροφορίες, τυλιγμένα σε… καραμέλες «Φλόκα», για να τα παραδώσει σε άγνωστο άνδρα που δεν συνελήφθη και για τον οποίο δεν έγινε ποτέ γνωστή η ταυτότητά του. Τόσο τρανταχτά τα στοιχεία ενοχής.

Η στάση της Ευθυμίας Πατσιά, που εκτελέστηκε μαζί με άλλα 23 άτομα, μέλη της «Μαζικής Αυτοάμυνας», τον Οκτώβριο του 1947, είχε προκαλέσει ιδιαίτερη εντύπωση στους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν τη σχετική διαδικασία. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των τοπικών εφημερίδων, λίγο πριν ο επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος διατάξει πυρ, «αυτή γελούσε, έκανε καλαμπούρια, άρχιζε τα τραγούδια που τραγουδούσαν οι μελλοθάνατοι κατά τη μεταφορά τους».

Με την ευκαιρία να συμπληρώσουμε ότι δεν ήταν μόνο ο κίνδυνος εκτέλεσης, τον οποίο αντιμετώπιζαν οι αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης που συνέχιζαν στρατευμένες στην Αριστερά, αλλά και η εκδικητική μανία των δωσίλογων, πρώην συνεργατών των κατακτητών, που πλέον, έχοντας λάβει «άφεση αμαρτιών» από το επίσημο κράτος και ενδεδυμένοι με την προβιά του «εθνικόφρονα», συνέχιζαν να σκορπούν τον τρόμο στην ύπαιθρο δολοφονώντας, βιάζοντας, λεηλατώντας. Η Βόρεια Ελλάδα γνώρισε ιδιαίτερα τη δράση των παρακρατικών συμμοριών της Ακροδεξιάς, που μετά τη Βάρκιζα είχαν επιδοθεί σε μια γενικευμένη ομαδική αιματηρή βία. Με πολλά χωριά, όπως η Ξηρόβρυση, το Μεταλλικό, η Κρύα Βρύση να γνωρίζουν τα δικά τους ολοκαυτώματα.

Τραγικό παράδειγμα στον νομό Θεσσαλονίκης η σφαγή στα Στεφανινά, μια όμορφη κοινότητα κοντά στον Σοχό. Ενοπλοι παρακρατικοί με τη βοήθεια της Χωροφυλακής εισέβαλαν στο χωριό, συγκέντρωσαν όλες τις γυναίκες στην πλατεία και αφού απήγαγαν δεκαπέντε από αυτές, τις οδήγησαν στο βουνό. Εκεί, με το πρόσχημα ότι οι άντρες και τα αδέλφια τους έλειπαν από το χωριό, άρα ήταν ύποπτοι συνεργασίας με τους αντάρτες, δολοφόνησαν τις πέντε και τις υπόλοιπες δέκα, άλλες τις κακοποίησαν και άλλες τις τραυμάτισαν σοβαρά. Οι δολοφονημένες ήταν οι: Χρύσα Τζαβέλλα, 50 χρόνων, η κόρη της Στεριανή, 20 χρόνων, Μελαχροινή Μπεσικιώτη, 20 χρόνων, Κωνσταντίνα Γουλαρίτη, 35 χρόνων, Μάρθα Κρατούνη, 19 χρόνων.

Οι εκτελέσεις γυναικών, ακόμα και στις περιπτώσεις ασήμαντων κατηγοριών όπως η κατοχή προκηρύξεων, η συγκέντρωση χρημάτων και τροφίμων για τις οικογένειες των φυλακισμένων και εξόριστων αγωνιστών και η περίθαλψη διωκόμενων, με μοναδικό κριτήριο την άρνησή τους να προδώσουν τους συγγενείς ή τις ιδέες τους, αποτελούν ίσως την πιο μελανή και βάρβαρη σελίδα του Εμφυλίου. Οι εκτελέσεις εκείνες συνοδεύονταν και από απύθμενη υποκρισία. Δεν εκτελούσαν εγκύους ή μωρομάνες. Μόλις όμως το παιδί τους γινόταν δύο χρόνων, την επόμενη κιόλας μέρα χωρίς δισταγμό τις οδηγούσαν στο απόσπασμα. Οπως συνέβη με τη Λέλα Λεύκου-Πλουμπίδη που τουφεκίστηκε στο Γεντί Κουλέ στις 3 Ιουνίου 1949, μόλις δύο μήνες πριν από το τέλος της εμφύλιας σύρραξης.

Πολλές γυναίκες κατά την ανώμαλη εκείνη περίοδο συνελήφθησαν, βασανίστηκαν ή εκτελέστηκαν, πολλές φορές χωρίς ενοχοποιητικά στοιχεία. Η Χρυσούλα Συνοδινού βασανίστηκε ούσα έγκυος σε σηµείο να αποβάλει το έμβρυο. Οι δεκαεπτάχρονες μαθήτριες Ευπραξία Νικολαΐδου από το Σιδηρόκαστρο Σερρών και Εύα Κουρουζίδου από το Κιλκίς, μετά την καταδίκη τους στο Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, εκτελέστηκαν παρά το νεαρό της ηλικίας τους, φορώντας τη μαθητική ποδιά. Μητέρα ανήλικου παιδιού η Αµαλία Καλαϊδοπούλου, 25 ετών τότε, εκτός των όσων υπέστη στην Ασφάλεια, εκτελέστηκε χωρίς να της απονεµηθεί χάρη λόγω μητρότητας ανηλίκου.

Κατά το έτος 1948, όταν ο Εμφύλιος βρίσκεται στο κρισιμότερο σημείο του, τετραπλασιάζεται και ο αριθμός των κρατούμενων στο Γεντί Κουλέ γυναικών που οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα. Και από τέσσερις που ήταν το 1947, ανέρχονται τώρα σε δεκατρείς. Ετσι εκτελούνται οι: Μαρίκα Μπακιρτζή από την Επτάλοφο Θεσσαλονίκης στις 18-1-1948, Δέσποινα Ρωμανίδου, 22 χρόνων, στις 6-4-1948, η δικηγόρος Αλίκη Βέττα, 28 χρόνων, στις 6-5-1948, Θεοδώρα Μαυρίτσου, 26 χρόνων, στις 12-7-1948, Αννα Φασούλκου, 18 χρόνων, στις 28-8-1948, Ελένη Θεοχαρίδου, 36 χρόνων, στις 3-11-1948, Κυριακή Ηλιάδου στις 4-11-1948, Μαγδαληνή Ευσταθίου, Χρυσούλα Στεφάνου και Σοφία (Φιφή) Μπεζεκτσίδου από τη Νεάπολη Θεσσαλονίκης ομαδικά στις 7-12-1948. Επίσης η Κατερίνα Πίσσα, η Μαγδαληνή Δημητρίου από τη Θεσσαλονίκη και η μαθήτρια από το Σιδηρόκαστρο Ευπραξία (Εύφρω) Νικολαΐδου στις 10-12-1948. Νέες γυναίκες, όπως διαπιστώνει κανείς.

Η Αλίκη Βέττα, που είχε χαρακτηριστεί ως «η αμαζόνα της Αντίστασης», μαχήτρια του ΕΛΑΣ την περίοδο της Κατοχής, ήταν η πρώτη αντάρτισσα που είχε εισέλθει στη Θεσσαλονίκη στις 30 Οκτωβρίου 1944, τη μέρα της απελευθέρωσής της από τους ναζί, καβάλα στο άλογο, επικεφαλής του πεζοπόρου γυναικείου ένοπλου τμήματος της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ.

Είναι συγκινητική η περίπτωση της Σεβαστής Θεοφανίδου, η οποία παρέμεινε επί πολλούς μήνες με πολύ υψηλό το ηθικό ως μελλοθάνατη στο Γεντί Κουλέ, ντυμένη νύφη κάθε φορά που της ανακοίνωναν ότι πρόκειται να εκτελεστεί. Κι όταν ένα πρωί την οδήγησαν στο γραφείο του διευθυντή, σίγουρη ότι επίκειται ο τουφεκισμός της, εκείνος της ανακοίνωσε ότι έγινε λάθος καθώς στο εκτελεστικό απόσπασμα επρόκειτο να στηθεί η συγκρατούμενή της στο ίδιο κελί. Η οποία της ζήτησε και φόρεσε αυτή το νυφικό.

Οι ομαδικές εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, κυρίως γυναικών, είχαν ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και συνεχείς ήταν οι εκκλήσεις ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης που ζητούσαν να σταματήσουν οι βάρβαρες αυτές ενέργειες, αν και οι ελληνικές κυβερνητικές αρχές δεν φαίνεται να έδιναν μεγάλη σημασία. Είναι αξιοσημείωτος ο ομαδικός τουφεκισμός στο Γεντί Κουλέ στις 7 Απριλίου 1949 των Τριανταφυλλιάς Βασιλείου, Αμαλίας Καλαϊδοπούλου, Ευπραξίας Κατσαμάκη και Αγάπης Παπουλίδου. Ενώ ακόμη εκτελέστηκαν εκείνη τη χρονιά οι: Μαρία Καλαϊτζή στις 19 Ιανουαρίου, Μαγδαληνή Σαρακίνου από τον Σοχό, μητέρα έξι παιδιών, στις 28 Φεβρουαρίου, Ουρανία Φωτίου στις 3 Μαΐου, Μαίρη Χυτήρη την 1η Ιουνίου, Ελένη Λεύκου στις 3 Ιουνίου και Κωνσταντούλα Χατζοπούλου-Γουσοπούλου από τη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο 1949.

• Το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης» θα παρουσιαστεί στην Αθήνα την Τετάρτη 21 Μαΐου, ώρα 7.30 μ.μ. στο βιβλιοπωλείο ΙΑΝΟΣ (Σταδίου). Θα μιλήσουν για το βιβλίο οι: Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής Νεότερης Ιστορίας στο ΑΠΘ, Παντελής Μπουκάλας, δημοσιογράφος-ποιητής, Μάριος Κώστογλου, μουσικός, γιος εκτελεσμένης στο Γεντί Κουλέ, και ο συγγραφέας.