Η Ευρώπη γκρεμίζει τα φράγματα των ποταμών

Το φράγμα της Μεσοχώρας στον Αχελώο, στη λειτουργία του οποίου η κυβέρνηση επιμένει εμμονικά | EUROKINISSI/ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ

Στις χώρες της Γηραιάς Ηπείρου αφαιρέθηκε το 2024 σημαντικός αριθμός (542) φραγμάτων, οχετών και υδατοφρακτών που υποβαθμίζουν οικοσυστήματα και κατακερματίζουν τους οικοτόπους ● Φινλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο, στην πρώτη πεντάδα ● Αντίθετα, η Ελλάδα είναι απούσα με την κυβέρνηση να πριμοδοτεί εκατοντάδες υδροηλεκτρικά έργα με εμμονή στο φράγμα της Μεσοχώρας στον Αχελώο

Στην Ευρώπη αφαιρέθηκαν 542 φράγματα, οχετοί και υδατοφράχτες από ποτάμια το 2024 σύμφωνα με νέα έκθεση, βοηθώντας έναν αριθμό ρεκόρ πλωτών οδών να ανακτήσουν τη φυσική τους ροή. Συγκριτικά, το 2020 τα φράγματα που είχαν απομακρυνθεί ήταν μόλις 101.

Η αφαίρεση φραγμάτων είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για την αναζωογόνηση των ποταμών και την ενίσχυση των οφελών που προσφέρουν στους ανθρώπους και τη φύση, συντελεί στον καθαρισμό του νερού και στη μείωση του κινδύνου πλημμυρών στην κατάντη (το τμήμα προς τις εκβολές) σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων.

Ο αριθμός των αφαιρέσεων των φραγμάτων αυξήθηκε κατά 11% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με ετήσια έκθεση του συνασπισμού περιβαλλοντικών ομάδων Dam Removal Europe. Οπως διαπιστώθηκε, 23 χώρες αφαίρεσαν ένα φράγμα ποταμού πέρυσι, τέσσερις από τις οποίες -η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Κροατία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Τουρκία- το έκαναν για πρώτη φορά.

Πρώτη η Φινλανδία

Η έκθεση διαπίστωσε ότι η Φινλανδία αφαίρεσε τα περισσότερα φράγματα, συνολικά 138 απομακρύνσεις, ακολουθούμενη από τη Γαλλία με 128, την Ισπανία με 96, τη Σουηδία με 45 και το Ηνωμένο Βασίλειο με 28. «Με κάθε φράγμα που αφαιρείται, δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιόμετρα οικοτόπων μπορούν να απελευθερωθούν για απειλούμενα μεταναστευτικά ψάρια και άλλα ποτάμια είδη. Είναι ένα ρεκόρ για το οποίο μπορούμε να είμαστε πραγματικά περήφανοι», τόνισε σε δήλωσή του ο Σάμπσα Βιλχούνεν, διευθυντής του Προγράμματος Θαλάσσιων και Εσωτερικών Υδάτων του WWF Φινλανδίας.

Τα μερικώς αποκατεστημένα ποτάμια περιλαμβάνουν τον Τζιοβίνκο στην Ιταλία, όπου πέντε απομακρύνσεις φραγμάτων έχουν αφήσει ένα τμήμα ποταμού μήκους 11 χιλιομέτρων να τρέξει άγρια για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, τις λεκάνες απορροής των Ρουλς και Ανριλ στο Βέλγιο, όπου 11 αδιάβατοι αγωγοί έχουν αντικατασταθεί με γέφυρες για την προστασία του μαργαριτοφόρου μυδιού γλυκών υδάτων, το οποίο απειλείται σοβαρά στην Ε.Ε. και τον Τόρνε στη Σουηδία και τη Φινλανδία, όπου αφαιρούνται σχεδόν 400 φράγματα σε μια λεκάνη απορροής στο μέγεθος της Ελβετίας.

Σημειώνεται ότι συνολικά τα ευρωπαϊκά ποτάμια είναι κατακερματισμένα από περισσότερα από 1,2 εκατομμύρια εμπόδια. Δυστυχώς, η πλειονότητα των ευρωπαϊκών ποταμιών είναι σε κακή κατάσταση, με λίγα πραγματικά «άγρια» τμήματα. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, τα περισσότερα έχουν μολυνθεί, έχουν διαμορφωθεί σε κανάλια και έχουν πνιγεί από φράγματα.

Εγκατάλειψη

Πολλά από αυτά τα εμπόδια παρέχουν άρδευση, ενέργεια και άλλα οφέλη. Αλλα είναι εγκαταλελειμμένα και απαρχαιωμένα. Ανεξάρτητα από τη χρησιμότητά τους, η παρουσία αυτών των κατασκευών έχει εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στα ψάρια, σε άλλα άγρια ζώα και στους ανθρώπους, υποβαθμίζοντας σημαντικά τα οικοσυστήματα των ποταμών προκαλώντας απώλεια και κατακερματισμό οικοτόπων, αλλοιώνοντας την κατανομή των ιζημάτων και των θρεπτικών συστατικών, παρεμβαίνοντας στις φυσικές πλημμύρες και συγκεντρώνοντας ρύπους.

Οι αγωγοί και τα φράγματα, τα οποία είναι πιο πιθανό να είναι παλιά και απαρχαιωμένα, αποτελούσαν το 90% των αφαιρεθέντων φραγμών, σύμφωνα με την έκθεση. Εξάλλου, διαπιστώθηκε ότι το 65% των φραγμάτων είχαν ύψος μικρότερο από 2 μέτρα, καθιστώντας τα φθηνότερα και ευκολότερα στην αφαίρεσή τους σε σχέση τις μεγαλύτερες κατασκευές.

Οι οικολόγοι υποστηρίζουν ότι η κατασκευή φραγμάτων σε ποτάμια αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη μείωση κατά 75% του πληθυσμού των μεταναστευτικών ψαριών γλυκού νερού στην ευρωπαϊκή ήπειρο που έχει παρατηρηθεί από το 1970.

Ο Γιέλε ντε Τζονγκ, διευθύνων σύμβουλος του WWF Ολλανδίας, δήλωσε ότι η αύξηση των απομακρύνσεων φραγμάτων δείχνει ότι οι κοινότητες και οι κυβερνήσεις βλέπουν όλο και περισσότερο τα οφέλη της επανασύνδεσης και της αποκατάστασης των ποταμών.

«Τα υγιή, ελεύθερα ρέοντα ποτάμια είναι κεντρικής σημασίας για την προσαρμογή στην κλιματική κρίση και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας, αλλά τα ποτάμια της Ευρώπης είναι τα πιο κατακερματισμένα στον κόσμο», είπε. «Πρέπει να συνεχίσουμε να αυξάνουμε την απομάκρυνση μικρών απαρχαιωμένων φραγμάτων που μπλοκάρουν τα ποτάμια μας και να σημειώνουμε νέα ρεκόρ κάθε χρόνο».

Οι ερευνητές από τον συνασπισμό ομάδων Dam Removal Europe, που πιέζουν για την αποκατάσταση της ελεύθερης ροής των ποταμών και των ρεμάτων, ανέφεραν ότι η έλλειψη κεντρικών βάσεων δεδομένων σημαίνει ότι τα στοιχεία τους πιθανώς υποεκτίμησαν τον αριθμό των αφαιρεθέντων φραγμάτων στους ποταμούς.

Απούσα η Ελλάδα

Η Ε.Ε. έχει δεσμευτεί να αποκαταστήσει 25.000 χιλιόμετρα ποταμών σε κατάσταση ελεύθερης ροής έως το 2030, μετά την ψήφιση ενός έντονα αμφισβητούμενου νόμου για την αποκατάσταση της φύσης πέρσι. Τα κράτη-μέλη πρέπει να συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο δράσης έως τα μέσα του 2026 που να περιγράφει πώς θα επιτύχουν τους στόχους.

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature το 2020 διαπίστωσε ότι καμία λεκάνη απορροής στην Ευρώπη δεν ήταν απαλλαγμένη από τεχνητά εμπόδια και ότι σχεδιάζονται υδροηλεκτρικά φράγματα στα λίγα σχετικά αδιάσπαστα ποτάμια. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επίτευξη του στόχου αποκατάστασης των ποταμών θα απαιτούσε μια «αλλαγή παραδείγματος» που θα αναγνώριζε τον εκτεταμένο αντίκτυπο που έχουν τα μικρά εμπόδια στα οικοσυστήματα.

Την ίδια στιγμή που η Ευρώπη «αποφραγματοποιείται», η Ελλάδα όχι μόνο απουσιάζει από τον κατάλογο των χωρών που αφαιρούν τα φράγματα από τα ποτάμια τους, αλλά αντίθετα πριμοδοτεί την κατασκευή εκατοντάδων μικρών υδροηλεκτρικών φραγμάτων, ενώ η κυβέρνηση εξακολουθεί να έχει εμμονή με τη λειτουργία του φράγματος της Μεσοχώρας στον Αχελώο.