«Ο σύγχρονος Τειρεσίας είναι η γυναίκα»

Ούλριχ Ράσε

Ο σπουδαίος Γερμανός σκηνοθέτης μιλάει για την «Αντιγόνη», που σε παγκόσμια πρεμιέρα ανοίγει τα επετειακά Επιδαύρια (27-29/6), με εξαιρετικούς Ελληνες ηθοποιούς

Είναι ένας ιδιαίτερος σκηνοθέτης. Είναι ένα κλασικό έργο. Ακόμα και στην πατρίδα του, τη Γερμανία, θεωρούν τη θεατρική του μέθοδο πολύ «ανεξάρτητη». Είναι ένα έργο που, όσες φορές κι αν παιχτεί, πάντα θα είναι ανοιχτό σε μία ακόμα νέα, σύγχρονη ανάγνωση. Είναι ο Ούλριχ Ράσε. Είναι η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Η παράσταση θα «ανοίξει» τα φετινά, επετειακά επιδαύρια ως μια συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και του Εθνικού Θεάτρου και θα παιχτεί σε παγκόσμια πρεμιέρα μόνο στο αρχαίο θέατρο, αλλά κατ’ εξαίρεση για τρεις μέρες (27, 28, 29 Ιουνίου). Οσο για τον θίασο, όλοι οι ρόλοι επιλέχτηκαν μέσω οντισιόν και παίζουν οι Γιώργος Γάλλος (Κρέων), Κόρα Καρβούνη (Αντιγόνη), Φιλαρέτη Κομνηνού (Τειρεσίας), Δημήτρης Καπουράνης (Αίμων), Κίττυ Παϊταζόγλου (Ισμήνη), Θάνος Τοκάκης (Φύλακας), ενώ ο χορός απαρτίζεται από τους Γιώργο Ζιάκα, Δημήτρη Καπουράνη, Μάριο Κρητικόπουλο, Ιωάννη Μπάστα, Βασίλη Μπούτσικο, Γιώργη Παρταλίδη, Θανάση Ραφτόπουλο, Γκαλ Ρομπίσα, Γιάννη Τσουμαράκη και Στρατή Χατζησταματίου.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ούλριχ Ράσε σκηνοθετεί στην Επίδαυρο. Οι περισσότεροι από εμάς θυμόμαστε τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου το 2022 στον ιερό αυτό χώρο, που μας συνεπήρε. Ωστόσο, ο Γερμανός σκηνοθέτης μάς είπε πως η «Αντιγόνη» είναι η τραγωδία που πάντα ήθελε να κάνει. Και το εννοεί: ήδη κάνει πέντε εβδομάδες πρόβες, σκληρές πρόβες με τους ηθοποιούς και θα κάνει για έναν ακόμα μήνα. Η τεχνική του, αν και διόλου φορμαλιστική (κι αν δείχνει ως τέτοια), είναι βαθιά υπαρξιακή, καθώς πλησιάζει και τα όρια του ήρωα και του ηθοποιού που υποδύεται τον ήρωα και του θεατή του ίδιου. Ειδικά στην «Αντιγόνη», σώμα και λόγος, όπως και ψυχή –όπως είπε χαρακτηριστικά ο Γ. Γάλλος– γίνονται ένα και συνδιαλέγονται, ώστε να μπορέσει να αποδοθεί και το πιο υποδόριο νόημα της κάθε λέξης. Ολοι οι ηθοποιοί θα κινούνται πάνω σε μια διαρκώς περιστρεφόμενη κυκλική σκηνή, κάτι που είναι όχι μόνο δύσκολο σωματικά, αλλά απολύτως απαραίτητο για να αποδοθεί το όραμα του σκηνοθέτη: «Είναι η αέναη προσπάθεια για επιβίωση σε έναν κόσμο που απαιτεί αγώνα», μας είπε η Κόρα Καρβούνη. «Κανένας αγώνας και κανένας αγωνιστής ή και ηγέτης ή εξουσιαστής ή και πολίτης δεν πρέπει, δεν μπορεί να σταματήσει να “κινείται” προς εκεί όπου τον καλεί η ιδεολογία, το συναίσθημα και η ηθική του. Διαφορετικά, διαλύεται», μας λέει κατ’ ιδίαν ο σκηνοθέτης. «Από την άλλη, είναι και ένας συμβολισμός: δύσκολα όποιος αγωνίζεται ώς το τέλος, απέναντι σε κάθε νόμο ή επιβολή, θα επιβιώσει. Πρέπει να έχει αντοχές και να μείνει σταθερός στη θέση του, ακόμα κι αν όλα γύρω του αλλάζουν αενάως».

Ο ίδιος κατανοεί φυσικά τη θέση της Αντιγόνης, ως μιας νέας γυναίκας που αντιστέκεται, αλλά θέτει και την προσωπικότητα του Κρέοντα στο προσκήνιο και προσπαθεί να την προσεγγίζει όπως αρμόζει στον τραγικό αυτόν ήρωα, ίσως το τραγικότερο από τα πρόσωπα της συγκεκριμένης τραγωδίας: «Δεν θέλω να παρεξηγηθώ: στέκομαι ενάντια σε κάθε αυταρχισμό. Αλλά ο Κρέων δεν είναι ένας τυραννικός ηγέτης. Προσπαθεί να προστατεύσει την πόλη του, θέτοντας ο ίδιος πρώτος το παράδειγμα: θα τηρήσει τους νόμους ακόμα κι αν εναντιώνονται στην ίδια του την οικογένεια. Μέσα σε δημοκρατικά πλαίσια λειτουργεί και φυσικά κάνει λάθη. Αλλά το θέμα δεν είναι να μην κάνουμε λάθη, αλλά να μαθαίνουμε από αυτά. Ο ίδιος έμαθε με τον τραγικότερο τρόπο. Για μένα, το νόημα είναι στις ερωτήσεις, οι οποίες πρέπει να τίθενται δίχως να εμπεριέχουν την απάντηση, διαφορετικά χάνεται η έννοια της διαλεκτικής και του διαλόγου. Αυτό λέω και στους ηθοποιούς μου. Η αδιέξοδη κατάσταση που συμβολίζει η περιστρεφόμενη διαρκώς σκηνή φανερώνει τη δυσκολία ο άνθρωπος να επηρεάσει τη ροή των πραγμάτων. Και από τις μεγαλύτερες δυσκολίες είναι το να μάθουμε να ακούμε! Δεν ξέρουμε, το έχουμε ξεχάσει ή δεν το μάθαμε ποτέ. Οποια κι αν είναι η άλλη άποψη, όσο οικεία ή αντίθετη ή ακραία κι αν μας ακούγεται, πρέπει να μάθουμε να μένουμε και να επικοινωνούμε μαζί της. Για μένα, όλα τα δεινά του σύγχρονου κόσμου εκπορεύονται από αυτή την έλλειψη επικοινωνίας», καταθέτει ο σκηνοθέτης.

Ρωτήσαμε ποιος θα ήταν ο Τειρεσίας σήμερα. Ποιος θα ήταν δηλαδή αυτός ο άνθρωπος ή ο θεσμός που θα μπορούσε να μας «μιλήσει» για τα όσα δυστοπικά έρχονται αν δεν αλλάξουμε: «Στην παράσταση έχουμε τρεις δυναμικές γυναίκες –την Αντιγόνη, την Ισμήνη και τον Τειρεσία που είναι πάντα και άνδρας και γυναίκα και άνθρωπος και ζώο και σε μας είναι γυναίκα, η Φιλαρέτη– ανάμεσα από άνδρες. Και οι μόνες που αντιστέκονται είναι αυτές οι γυναίκες. Η φεμινιστική οπτική είναι η δική μου οπτική για το έργο, παρότι θεωρώ πως ταυτόχρονα υπάρχει μια τραγική ισορροπία στο πρόσωπο του Κρέοντα. Αλλά η γυναίκα είναι αυτή που θα μας δείξει τον δρόμο», μας απαντά ο Ράσε. «Η ροή είναι σοφία. Και η ροή είναι γένους θηλυκού», μας λέει η κ. Κομνηνού.

• ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Παρ.-Κυρ., 27-29/6. Εισιτήρια: more.com. Ζωντανή ερμηνεία της μουσικής: Νεφέλη Σταματογιαννοπούλου - κοντραμπάσο, Χάρης Παζαρούλας - κοντραμπάσο, Νίκος Παπαβρανούσης - κρουστά, Ευαγγελία Σταύρου - κρουστά. Μουσική - σχεδιασμός ήχου: Alfred Brooks. Μετάφραση: Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος. Κοστούμια: Αγγελος Μέντης.

Η παραγωγή

Πρόκειται για μια μεγάλη και δαπανηρή παραγωγή. Ξεκίνησε επί Μόσχου και υλοποιείται επί Χιώτη, όσον αφορά το Εθνικό. Μεγάλος χορηγός είναι το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ρωτήσαμε σε ποιο ποσοστό θα είναι η δική του σύμπραξη και με ποιο τρόπο. Η κ. Ευαγγελάτου μάς απάντησε πως θα είναι οικονομική (και όχι σε υπηρεσίες ή εξοπλισμό), αλλά τόνισε πως δεν γίνονται ποτέ αναφορές στα ποσά. Μόνο στο τέλος του φεστιβάλ θα δώσει κάποια ποσά. Δεν καταλαβαίνουμε γιατί αυτό «γίνεται πάντα έτσι» και γιατί «απαγορεύεται να πουν» σε τι ποσοστό συμβάλλει ένα ιδιωτικό ίδρυμα και σε τι το κράτος, ωστόσο αυτή ήταν η απάντηση που λάβαμε.