Γκροτέσκο αφηγηματικό σύμπαν | ΕΦΣΥΝ

Φλάνερι Ο’ Κόνορ | Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος | Μετάφραση: Ρένα Χατχούτ | Σελ. 320 | ΕΚΔΟΣΕΙΣ Αντίποδες, 2025

Θεωρούσε τη συγγραφή ως μία τρομερή εμπειρία, μία τελετουργία του πόνου και της οδύνης, μία βουτιά στην πραγματικότητα. Αν η πραγματικότητα ήταν ζοφερή και βίαιη, ήταν δική της ευθύνη να την εγγράψει. Η ίδια εξήγησε ότι ο μυθιστοριογράφος με χριστιανικά ενδιαφέροντα θα βρει στη σύγχρονη ζωή παραμορφώσεις που του είναι αποκρουστικές και το πρόβλημά του θα είναι να τις κάνει να φαίνονται σαν παραμορφώσεις σ’ ένα κοινό που είναι συνηθισμένο να τις βλέπει φυσιολογικές («Mystery and Manners»). Γι’ αυτό στο γκροτέσκο ύφος της Ο’Κόνορ, οι ήρωές της, συχνά με σωματικές αναπηρίες, ρατσιστές και συμφεροντολόγοι, παρουσιάζονται με υπερβολική και κούφια ευσέβεια που καταντά τυραννία

Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννηση της Φλάνερι Ο’Κόνορ στη Σαβάνα της Τζόρτζια στις 25 Μαρτίου 1925 και οι Εκδόσεις Αντίποδες προχώρησαν στην επανέκδοση της συλλογής διηγημάτων με τίτλο «Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος» σε μετάφραση της Ρένας Χατχούτ. Η συλλογή εκδόθηκε πρώτη φορά από τις Εκδόσεις Γράμματα το έτος 1986 και ήταν από χρόνια εξαντλημένη. Συνεπώς το αναγνωστικό κοινό έχει τη δυνατότητα μιας νέας επαφής με τη διάσημη συλλογή αφού ήδη έχουν προηγηθεί τα έργα της «Ημερολόγιο Προσευχής» και «Και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν», και τα δύο από τις Εκδόσεις Αντίποδες.

Είναι δύσκολο να κριθεί το έργο της με μία ουσιαστική αντικειμενικότητα αν δεν ληφθεί υπόψη η βαθιά της πίστη και η επιρροή του ρωμαιοκαθολικού δόγματος. Εγραφε πως η πίστη στο χριστιανικό δόγμα όχι μόνο δεν αποτελεί εμπόδιο για τον συγγραφέα αλλά «στην πραγματικότητα ελευθερώνει τον αφηγητή να παρατηρήσει» (από το δοκίμιο «The Fiction Writer and His Country», στον τόμο με συλλογή κειμένων της «Mystery and Manners»). Θεωρούσε τη συγγραφή ως μία τρομερή εμπειρία, μία τελετουργία του πόνου και της οδύνης, μία βουτιά στην πραγματικότητα. Αν η πραγματικότητα ήταν ζοφερή και βίαιη, ήταν δική της ευθύνη να την εγγράψει. Η ίδια εξήγησε ότι ο μυθιστοριογράφος με χριστιανικά ενδιαφέροντα θα βρει στη σύγχρονη ζωή παραμορφώσεις που του είναι αποκρουστικές και το πρόβλημά του θα είναι να τις κάνει να φαίνονται σαν παραμορφώσεις σ’ ένα κοινό που είναι συνηθισμένο να τις βλέπει φυσιολογικές («Mystery and Manners»). Γι’ αυτό στο γκροτέσκο ύφος της Ο’Κόνορ, οι ήρωές της, συχνά με σωματικές αναπηρίες, ρατσιστές και συμφεροντολόγοι, παρουσιάζονται με υπερβολική και κούφια ευσέβεια που καταντά τυραννία.

Στο διήγημα «Καλοί Επαρχιώτες», η Χούλγκα είναι η τερατωδώς μορφωμένη και άθεη κόρη μίας θρήσκας γυναίκας, της κ. Χόπγουελ, με ευάλωτη υγεία, κακή όραση και ξύλινο πόδι. Η κ. Χόπγουελ σχεδόν ντρέπεται για την ύπαρξή της και μάλλον δεν την έχει σε ιδιαίτερη υπόληψη. Η Χούλγκα πάλι, μην αντέχοντας τη μητέρα της, ξεφωνίζει «Κυρά μου κοιτάζεις ποτέ μέσα σου για να δεις τι δεν είσαι; ο Μαλμπράνς είχε δίκιο. Δεν είμαστε το ίδιο μας το φως». Η Χούλγκα αντιπροσωπεύει την αλήθεια της φιλοσοφίας. Τον υπαρξισμό χωρίς Θεό. Σαγηνεύεται όμως από έναν νεαρό πωλητή Βίβλων, ο οποίος καταφέρνει και της αποσπά το ξύλινο πόδι της. Η σταθερότητα της Χούλγκα, η τόσο πειστική στάση στο ότι «δεν υπάρχει τίποτα να δούμε», φαίνεται ότι καταρρέει. Η ανάγκη της για το ξύλινο πόδι και η εξάρτησή της απ’ αυτό (συμβολισμός ενός πνευματικού στηρίγματος) κάνει τον νεαρό πωλητή να τη χλευάσει.

Στο διήγημα που δίνει τον τίτλο στη συλλογή, «Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος», μία οικογενειακή εκδρομή έχει τραγική κατάληξη. Η ηλικιωμένη γυναίκα της οικογένειας πιέζει χειριστικά να παρεκκλίνουν της πορείας τους προκειμένου να δει ένα παλιό σπίτι. Προκαλείται ατύχημα και συναντούν έναν δραπέτη δολοφόνο με το παρατσούκλι «Ανισόρροπος». Η Ο’Κόνορ δημιουργεί τη ζοφερή συνθήκη της συνάντησης με έντονη τη θρησκευτικότητα της στιγμής. Στον σύντομο διάλογο της ηλικιωμένης με τον Ανισόρροπο, αυτός της λέει ότι «ο Χριστός τα ’κανε όλα θάλασσα» και ότι «δεν έχεις παρά να γλεντήσεις τα λίγα λεπτά που σου μένουν σκοτώνοντας κάποιον ή κάνοντας κάποια άλλη κακία». Λίγο πριν από το τέλος, η γιαγιά ψελλίζει στον Ανισόρροπο ότι είναι ένα από τα παιδιά της. Είναι μία δήλωση πίστης και συγχώρεσης της ίδιας. Είναι ταυτόχρονα και μία στιγμή προσφοράς της χάριτος, μία στιγμή που κάποιος μπορεί να αποδεχθεί το έλεος και την άφεση αμαρτιών.

Ως μία προσφορά επίσης της λύτρωσης θα μπορούσε να θεωρηθεί ο γάμος του άστεγου μονόχειρα και περιπλανώμενου καιροσκόπου Σίφτλετ με την κωφάλαλη Λουσινέλ στο διήγημα «Η ζωή που σώζεις μπορεί να είναι δική σου». Ωστόσο στο σύντομο ταξίδι αναψυχής αμέσως μετά τον γάμο τους την παράτησε συνεχίζοντας τον δρόμο του και επιστρέφοντας στη μοναχική και χωρίς νόημα ζωή του.

Τα συνήθως σκοτεινά θέματα της Φλάνερι Ο’Κόνορ αναπτύσσονται κάτω από τον καυτό ήλιο του Νότου, στις αγροτικές περιοχές της Τζόρτζια, στην επικράτεια του φυλετικού ρατσισμού. Ο αφηγηματικός ρεαλισμός της συχνά συμβολοποιείται. Η γεωγραφία του τόπου αποδίδεται με λεπτομερείς περιγραφές και έντονες μεταφορές επιδιώκοντας την κατανόηση της κοινωνίας των προκαταλήψεων και των ταξικών διαφορών. Οι χαρακτήρες της ακατέργαστοι με τον λαϊκό τρόπο της εποχής, γεμάτοι αντιφάσεις και μικρότητες, εντάσσονται αφηγηματικά σ’ έναν ορίζοντα λεπτής ειρωνείας και πικρού χιούμορ. Είναι εγκλωβισμένοι στην προσωπική τους διακήρυξη, πιστεύουν δηλαδή ότι είναι οι μόνοι καλοί εντός του κόσμου της αμαρτίας. Ενώ επικαλούνται τη χάρη του Θεού για να λυτρωθούν, στέκονται ανήμποροι να τη δεχθούν, με συνέπεια να βρίσκονται σε μία σισύφεια κατάσταση αναζήτησης, πράγμα που κάνει τις ιστορίες της διαχρονικά γοητευτικές.