Η οικονομική κρίση συντελεί σε αύξηση των χρηστών ναρκωτικών ουσιών

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών (26/6), ο Δρ Χαράλαμπος Πουλόπουλος, διευθυντής του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕ.Θ.Ε.Α.), αναλύει τον τρόπο που η οικονομική κρίση προάγει την χρήση ναρκωτικών ουσιών και δυσχεραίνει τη λειτουργία των δομών απεξάρτησης και επανένταξης.
Περιγράφει τον τρόπο που η οικονομική κρίση μεταβάλλει το προφίλ του χρήστη, ενώ προτείνει νέα μέσα που οι φορείς θα πρέπει να αξιοποιήσουν προκειμένου να δημιουργήσουν διαύλους επικοινωνίας με τους νέους. Τέλος, δίνει απτά παραδείγματα απεξάρτησης και επανένταξης, που επιτρέπουν στην ελληνική κοινωνία να αισιοδοξεί ότι θα κερδίσει τη μάχη κατά των εξαρτήσεων.

Από στοιχεία προκύπτει ότι η οικονομική κρίση ωθεί τους Έλληνες στον τζόγο (νόμιμο ή παράνομο), στην χρήση ουσιών και στην εκδήλωση κατάθλιψης και άλλων ψυχιατρικών διαταραχών. Υπάρχουν στοιχεία που το ΚΕΘΕΑ έχει στη διάθεσή του και τεκμηριώνουν την τάση του Έλληνα να στρέφεται στην κατάχρηση ουσιών προκειμένου να «ξεφύγει» από την πραγματικότητα/καθημερινότητα;
Η οικονομική κρίση έχει ήδη επιδεινώσει τις συνθήκες ζωής και την καθημερινότητα των πολιτών δημιουργώντας ένα περιβάλλον ανασφάλειας και αβεβαιότητας για το παρόν και το μέλλον. Οι άνθρωποι που έχουν υποστεί σημαντική μείωση του εισοδήματός τους ή έχουν χάσει τη δουλειά τους βιώνουν έντονες συναισθηματικές επιπτώσεις, όπως άγχος, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά συμπτώματα κ.ά. Ως εκ τούτου η καταφυγή σε νόμιμες ή παράνομες ουσίες ή στον τζόγο μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός ανακούφισης. Στο πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ για τις νόμιμες εξαρτήσεις έχουμε ήδη διαπιστώσει αύξηση των αιτημάτων θεραπείας το τελευταίο διάστημα.

Προσφάτως, επίσης η έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Πολιτική Αντιμετώπισης των Ναρκωτικών, καταλήγει στο θλιβερό συμπέρασμα, ότι η παγκόσμια εκστρατεία κατά των ναρκωτικών έχει αποτύχει. Το ΚΕΘΕΑ συμμερίζεται αυτή τη διαπίστωση; Κι αν ναι, συμφωνεί με την πρόταση για αποποινικοποίηση ορισμένων ναρκωτικών; Το ΚΕΘΕΑ έχει να προτείνει άλλες λύσεις;
Προφανώς το πρόβλημα των ναρκωτικών είναι ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο και η αντιμετώπιση του απαιτεί μέτρα σε πολλούς τομείς. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο ο ποινικός κώδικας δεν μπορεί από μόνος του να αποτελέσει εργαλείο επίλυσης του προβλήματος. Σταθερή θέση του ΚΕΘΕΑ είναι να μην καταλήγει ο χρήστης στη φυλακή, κατάσταση η οποία επιδεινώνει τα προβλήματά του και του στερεί την ευκαιρία της εξόδου από την εξάρτηση.
Αυτό που έχει νόημα, για τον εξαρτημένο και για την κοινωνία, είναι να υπάρχουν υπηρεσίες απεξάρτησης σε όλα τα στάδια της ποινικής αντιμετώπισής του αλλά και να εφαρμόζονται τα ευεργετήματα του νόμου. Αυτό αποτελεί για το ΚΕΘΕΑ προτεραιότητα και επιδιώκει να αναπτύσσει διαρκώς το δίκτυο των υπηρεσιών του στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης και με δομές υποδοχής και επανένταξης αποφυλακισμένων στην κοινωνία.
Όσον αφορά την έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής, περιλαμβάνει βασικές αρχές με τις οποίες συμφωνούμε, όπως η αποφυγή της περιθωριοποίησης και του στιγματισμού των χρηστών, η διευκόλυνση της πρόσβασης σε θεραπεία, η αποποινικοποίηση της χρήσης και η παραπομπή των χρηστών σε θεραπευτικά προγράμματα.
Ωστόσο, έχουμε σοβαρές διαφωνίες ως προς την πρόταση νομιμοποίησης κάποιων ουσιών, όπως η κάνναβη και η εφαρμογή «καινοτόμων» προγραμμάτων τα οποία βασίζονται στη χορήγηση των ίδιων των ουσιών, όπως τα προγράμματα χορήγησης ηρωίνης.
Αν έχει τελειώσει ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών, σύμφωνα με τις εξαγγελίες και την πολιτική της αμερικάνικης κυβέρνησης τα τελευταία χρόνια, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να προχωρήσουμε σε συμβιβασμούς με καταστάσεις που μπορεί να δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα στο μέλλον, αλλά να σχεδιάσουμε μια προσεκτική στρατηγική προς την κατεύθυνση εναλλακτικών μέτρων και τη στήριξη της κοινωνικής ένταξης όσων έχουν ανάγκη.

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία (ΕΜCDDA) και η Europol προειδοποιούν για τον πολλαπλασιασμό με «πρωτοφανή ρυθμό» των νέων ναρκωτικών που εισέρχονται στην ευρωπαϊκή αγορά, σε κοινή έκθεσή τους. Αντίστοιχα, μπορούμε να μιλήσουμε για νέους τρόπους αντίδρασης των φορέων απέναντι στο πρόβλημα ή η οδός της απεξάρτησης παραμένει πάντα ίδια;
Η επινοητικότητα και οι νέες τεχνολογίες στα χέρια των εμπόρων, τόσο όσον αφορά τους τρόπους διακίνησης όσο και την τροποποίηση ή παραγωγή νέων ουσιών, θέτουν πολλές φορές σε κίνδυνο τη ζωή των εξαρτημένων.
Συγχρόνως οι νέες τεχνολογίες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πια αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας και της καθημερινής ζωής των νέων και διαθέτουν τεράστια δύναμη στη διάδοση μηνυμάτων και πληροφοριών, είτε με θετικό είτε με αρνητικό αποτέλεσμα.
Οι φορείς θεραπείας χρειάζεται να μελετήσουν πώς μπορούν να αξιοποιήσουν αυτά τα νέα μέσα, τα forum, το facebook, το twitter, τα blogs, την τηλε-συμβουλευτική, ως νέες οδούς επικοινωνίας με τους νέους, πρόληψης, κινητοποίησης σε θεραπεία και συμβουλευτικής υποστήριξης.
Στην προσπάθεια αντιμετώπισης της εξάρτησης, πάντως, στόχος παραμένει η ολοκληρωμένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση των αιτιών της χρήσης και της υποτροπής, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει εκτός από αμιγώς θεραπευτικές υπηρεσίες, και υπηρεσίες εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης, νομικής στήριξης, φροντίδας της υγείας κ.ά. Σε κάθε περίπτωση οι μέθοδοι για την πρόληψη και τη θεραπεία της εξάρτησης εξειδικεύονται ανάλογα με το προφίλ των ατόμων στους οποίους απευθύνονται παρά με το είδος των ουσιών.

Ο ρόλος του ΚΕΘΕΑ και των άλλων κρατικών και μη δομών που ασχολούνται με τις εξαρτήσεις, μήπως θα πρέπει να μετασχηματιστεί/αλλάξει, ώστε να βρεθεί πιο κοντά στα άτομα που χρειάζονται βοήθεια, με πιο αποτελεσματικό τρόπο;
Οι αυξημένες ανάγκες των εξαρτημένων την περίοδο της κρίσης επιβάλλουν την εξωστρέφεια και την άμεση ανταπόκριση των οργανισμών κοινωνικής φροντίδας. Το ΚΕΘΕΑ έχει προσαρμόσει τη στρατηγική του στα καινούρια δεδομένα, ώστε να αντιμετωπίσει ταχύτερα τις επείγουσες ανάγκες των χρηστών που μπορεί να σχετίζονται τόσο με την επιδείνωση της κατάστασής τους στη χρήση όσο και με τα αυξημένα αιτήματα για θεραπεία.
Σε αυτό το πλαίσιο εντατικοποίησε τα προγράμματά του άμεσης πρόσβασης και προσέγγισης χρηστών στο δρόμο, ιδιαίτερα στο κέντρο της Αθήνας, αύξησε τις πύλες εισόδου στις υπηρεσίες του, δημιούργησε προγράμματα πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης για εφήβους και νέους στις επιβαρυμένες περιοχές και νέες δομές για μετανάστες και φυλακισμένους, ενίσχυσε τις υπηρεσίες κοινωνικής επανένταξης κ.ά.
Tο ΚΕΘΕΑ προσπαθεί να βρίσκεται όπου υπάρχουν χρήστες ουσιών, δίνοντας τη δυνατότητα διεξόδου από την εξάρτηση και την προοπτική της κοινωνικής ένταξης.

Τα νεότερα στατιστικά στοιχεία, τί δείχνουν σχετικά με τον αριθμό των χρηστών, τις ουσίες που είναι δημοφιλέστερες για χρήση, καθώς και τις πύλες εισόδου και διακίνησης των ναρκωτικών στην Ελλάδα;
Γενικά, η κατάσταση, λόγω της οικονομικής κρίσης παρουσιάζεται οξυμένη, και ο αριθμός των χρηστών αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια.
Σύμφωνα, πάντως με τα φετινά στοιχεία του ΚΕΘΕΑ, 7 στους 10 εξαρτημένους που μας προσεγγίζουν είναι μακροχρόνιοι χρήστες ηρωίνης με πρόβλημα κατάχρησης που εκτείνεται πάνω από μια δεκαετία. Ο ένας στους δύο δεν έχει απολυτήριο λυκείου, ενώ 6 στους 10 είναι άνεργοι και 2 στους 10 έχουν περιστασιακή ή επισφαλή εργασία. Το 11,5% είναι άστεγοι ή διαμένουν σε προσωρινή στέγη. Τέσσερις στους δέκα αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, 6 στους 10 έχουν νοσηλευτεί στο παρελθόν, ενώ σχεδόν οι μισοί ενδοφλέβιοι χρήστες έχουν μολυνθεί από ηπατίτιδα C. Τέλος, 7 στους δέκα χρήστες έχουν συλληφθεί, 4 στους 10 έχουν καταδικαστεί και 1 στους 3 έχει φυλακιστεί στο παρελθόν.
Όσον αφορά τις οδούς διακίνησης, οι παράνομες ουσίες μπαίνουν στη χώρα μας τόσο από τα βόρεια σύνορά μας όσα και δια θαλάσσης. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί σταυροδρόμι.

Η οικονομική κρίση μπορούμε να πούμε ότι έχει επηρεάσει/τροποποιήσει το προφίλ του Έλληνα χρήστη ουσιών; Αν ναι, ως προς ποια χαρακτηριστικά;
Για τους εξαρτημένους που είναι πολλαπλώς επιβαρυμένοι, η κρίση συνεπάγεται επιδείνωση των προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας, μείωση του κινήτρου για ένταξη και παραμονή σε θεραπεία και αύξηση των δυσκολιών κατά την κοινωνική επανένταξη.
Η εξεύρεση και διατήρηση εργασιακής θέσης καθίστανται δύσκολες όπως και η διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών και απολαβών εργασίας, αυξάνοντας τον κίνδυνο υποτροπής σε προβληματικές συμπεριφορές.
Στα θέματα της υγείας οι περικοπές στο σύστημα δημόσιας υγείας έχουν ήδη καταστήσει δυσκολότερες τις παραπομπές των εξαρτημένων για ιατρικές εξετάσεις.
Η οικονομική κρίση μπορεί να οξύνει και την παραβατικότητα ενώ η κοινωνική περιθωριοποίηση και η εξαθλίωση πολύ συχνά οδηγούν στην ενίσχυση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.

Η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, έχει επηρεάσει και πώς, τα πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ;
Δυστυχώς και παρά το γεγονός ότι η οικονομική κρίση αύξησε τις ανάγκες των εξαρτημένων, οι πόροι για την απεξάρτηση μειώθηκαν και εξακολουθούν μειώνονται.
Το ΚΕΘΕΑ αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα λόγω της μείωσης της κρατικής επιχορήγησης και του παγώματος των προσλήψεων για τέταρτη συνεχή χρονιά. Με πάνω από 15 αιτήματα πόλεων για υπηρεσίες να εκκρεμούν, έχουμε εξαντλήσει κάθε περιθώριο συμπίεσης των δαπανών και αύξησης της αυτοχρηματοδότησης προκειμένου να ανταποκριθούμε.
Αν η κατάσταση αυτή παρατηθεί γρήγορα θα καταλήξει σε διατάραξη της λειτουργίας των προγραμμάτων μας και αδυναμία ανταπόκρισης στα αιτήματα με οδυνηρές συνέπειες στους χρήστες και τις οικογένειές τους.

Η ιδιωτική πρωτοβουλία (πέραν των χορηγιών) πως μπορεί να αξιοποιηθεί ώστε να συνεχιστεί απρόσκοπτα η λειτουργία των δομών του ΚΕΘΕΑ, αλλά και των υπολοίπων προγραμμάτων κατά των εξαρτήσεων;
Παράλληλα με τις υπόλοιπες προσπάθειες στις οποίες αναφέρθηκα, το ΚΕΘΕΑ αξιοποιεί ένα ευρύ δίκτυο εθελοντών σε όλη τη χώρα. Μεταξύ αυτών οι Σύλλογοι Οικογένειας που υποστηρίζουν το έργο του εθελοντικά αλλά μεγάλος αριθμός ιδιωτών που προσφέρουν αφιλοκερδώς πολύτιμες υπηρεσίες στα θεραπευτικά προγράμματα.
Στόχος του ΚΕΘΕΑ, μέσω της δικτύωσης και των συνεργασιών του με ιδιώτες, κοινωνικούς φορείς, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα ΜΜΕ, εθελοντές και επιχειρήσεις, είναι όχι μόνο να καλύψει τα κενά που δημιουργεί η υποχρηματοδότηση, αλλά και να εμπλέξει ολόκληρη την κοινωνία σε ένα τόσο μεγάλο πρόβλημα.

Δεδομένης της δύσκολης κοινωνικής συγκυρίας που βιώνει η Ελλάδα, μπορούμε να αισιοδοξούμε ως προς την καταπολέμηση των εξαρτήσεων; Μπορείτε να αναφέρετε ένα «αισιόδοξο» και απτό παράδειγμα;
Όσο παρατείνεται η απουσία εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά καθώς και η μείωση των κονδυλίων παρά τις δεσμεύσεις για την ενίσχυση ευάλωτων ομάδων, στενεύουν τα περιθώρια για αισιοδοξία.
Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η κοινωνική επένδυση στη θεραπεία απεξάρτησης είναι θετικά ανταποδοτική καθώς εξοικονομεί πόρους από τη μείωση της παραβατικότητας, την ένταξη των απεξαρτημένων στην αγορά εργασίας και τη μειωμένη χρήση υπηρεσιών σωματικής και ψυχικής υγείας. Τα χρήματα που κόβονται από την απεξάρτηση η κοινωνία θα τα πληρώσει πολλαπλάσια.
Για μας το αισιόδοξο μήνυμα είναι οι εκατοντάδες απόφοιτοι του ΚΕΘΕΑ κάθε χρόνο, που έχουν σταματήσει εντελώς τη χρήση, έχουν αφήσει πίσω τους την παραβατική συμπεριφορά και έχουν ενταχθεί δημιουργικά και παραγωγικά στην κοινωνία μας ως ισότιμοι πολίτες. Αυτοί μας δίνουν το κουράγιο να συνεχίσουμε.
health.in.gr