Το Φαρ Ουέστ του νερού (ΦΩΤΟ)

Εδώ και χρόνια, σε μια γωνία της δυτικής Αττικής οι κάτοικοι βάζουν σε κίνδυνο την υγεία τους, αγοράζοντας νερό που σε πολλές περιπτώσεις περιέχει εξασθενές χρώμιο, καθώς το τοπικό δίκτυο δεν επαρκεί και οι βρύσες μένουν κλειστές για μεγάλο μέρος της ημέρας. Ποιος είπε ότι το νερό είναι δημόσιο αγαθό στην Ελλάδα του 21ου αιώνα;

Ο δρόμος από τα Μέγαρα προς το Αλεποχώρι περνάει μέσα από χωράφια, χαμηλούς λόφους και σπαρμένη γη. Δεξιά κι αριστερά υπάρχουν πού και πού μικρότερα η μεγαλύτερα πτηνοτροφεία. Ανάμεσα στα χωράφια, παρατημένα βυτιοφόρα. «Τα έχουν νερουλάδες», λέει ο συνοδηγός μου, ένας ανώτερος υπάλληλος του υπουργείου Οικονομικών, o οποίος έχει αναλάβει να με ξεναγήσει σε αυτό το Ελ Ντοράντο, όπου τα τελευταία χρόνια μένεται ένας πόλεμος γύρω από το νερό. Είναι ένας πόλεμος που δεν αφορά μόνο το ακραίο αυτό όριο της Αττικής, αλλά δίνει μια πρόγευση για το τι πρόκειται να συμβεί σε ολόκληρη την χώρα εάν η διαχείριση του νερού συνεχίσει να γίνεται με χαοτικό τρόπο.

Όταν φτάνουμε στο Αλεποχώρι δεν είναι ακόμα μεσημέρι, αλλά το νερό τρέχει ξεψυχισμένα από τις βρύσες του σπιτιού που μας φιλοξενεί. Όσο ανεβαίνει κανείς στα πάνω σπίτια (το χωριό είναι κτισμένο αμφιθεατρικά) τόσο το νερό λιγοστεύει. «Η τελευταία σειρά των σπιτιών του χωριού υποφέρει», λέει ο Μιλτιάδης Σουφλέρης, κάτοικος της περιοχής. «Όταν σταματάει να τρέχει το νερό από τη βρύση, φεύγουμε από εδώ και γυρίζουμε στην Αθήνα», προσθέτει η Φωτεινή Μάρκου.

Το Αλεποχώρι ανήκει σε δύο δήμους, στη Μάνδρα και τα Μέγαρα. Και οι δύο υδρεύονται από τοπικά δίκτυα που διαχειρίζονται οι ίδιοι και εμφανίζουν παρόμοια προβλήματα.

Ρωτήσαμε τον δήμαρχο Μεγάρων Γρηγόρη Σταμούλη γιατί δεν επαρκεί το νερό μετά από κάποιαν ώρα σε κάποιες περιοχές και παραδέχτηκε ότι, επειδή το μεγαλύτερο μέρος του δικτύου ύδρευσης των Μεγάρων είναι... αρχαίο, «το 60% του νερού που το διατρέχει είναι απώλειες». Ουσιαστικά δηλαδή, χάνονται τα 2/3 του νερού που κυλάει στις σωληνώσεις.

Γι’ αυτό οι κάτοικοι χρειάζονται τους νερουλάδες.

Έκτοτε, το “σύστημα” εδώ δουλεύει ως εξής: όποιος θέλει νερό, παραγγέλνει τον νερουλά. Αυτός φέρνει το βυτίο, συνήθως τα μεσημέρια, όταν πέφτει η πίεση. «Αν παραγγείλεις βυτίο μόνος σου, πάει 70 ευρώ. Αν μαζευτούμε πολλοί μαζί, πάει 10 ευρώ τη φορά». Κάθε βυτίο έχει 7-8 κυβικά. «Πριν από ενάμιση χρόνο το βυτίο είχε 50 ευρώ, δηλαδή κάπου 7 ευρώ το κυβικό, τώρα κοντεύει τα 10», λέει ο Γ. Μπούτος, κάτοικος της περιοχής. Η αντίστοιχη τιμή της ΕΥΔΑΠ είναι περίπου 1 ευρώ το κυβικό.

Ποιος κάνει τις γεωτρήσεις από τις οποίες παίρνουν το νερό τα βυτία; Η απάντηση είναι: όποιος μπορεί. Στον δρόμο ανάμεσα στο Αλεποχώρι και τα Μέγαρα είδαμε παρκαρισμένα βυτιοφόρα έτοιμα να φορτώσουν από δεξαμενές που τροφοδοτούνται από παρόμοιες γεωτρήσεις, αλλά και “νερουλάδες” που φόρτωναν από τα δημοτικά πηγάδια που βρίσκονται στην πλατεία των Μεγάρων.

Λόγω του προβληματικού –ή και ανύπαρκτου, πριν από κάποιες δεκαετίες– δικτύου, η περιοχή ουσιαστικά πάντοτε υδροδοτούνταν από γεωτρήσεις. Έτσι, εδώ είναι συνηθισμένο να έχεις και τη δική σου γεώτρηση. Ο οικοδόμος Βαγγέλης Κουτρουμάνος ήρθε να ζήσει στο Αλεποχώρι πριν από πολλά χρόνια, την δεκαετία του ’70. Το συμβόλαιό του έγραφε« το οικόπεδο πωλείται με παροχή νερού».

Για κάποια χρόνια όλα πήγαιναν καλά και το νερό πινόταν. «Μέχρι πριν από δύο χρόνια το νερό του οικοπέδου ήταν καλό. Έπειτα μπήκε η θάλασσα στο κεφαλάρι όπου ήταν ή γεώτρηση και έγινε αλμυρό», λέει ο Κουτρουμάνος, ένας άνθρωπος που δεν μασάει τα λόγια του και απαντάει σε κάθε ερώτηση κοφτά και με μεγάλη σαφήνεια. «Αλλά τώρα που το σκέφτομαι καλύτερα, το πρόβλημα χρόνιζε σε ό,τι αφορά την ποσότητα», συνεχίζει καθώς θυμάται ότι κάθε χρονιά, το νερό λιγόστευε. «Τώρα φτάσαμε να μην έχουμε νερό τα ¾ του χρόνου...», καταλήγει.

Κανόνες για τις γεωτρήσεις μπορεί να θεσπίσει μόνο το υπουργείο Περιβάλλοντος, κι όχι οι δήμοι. Ο δήμαρχος Μεγάρων όμως αναγνωρίζει ότι «οι κανόνες δεν τηρούνται και υπάρχει υπεράντληση υδάτων».

Και ο Παναγιώτης Γκοτσούλιας, από τον Σύλλογο των Οικιστών του Αλεποχωρίου, μας είπε ότι οι γεωτρήσεις λειτουργούν «χωρίς να υπάρχει κανένας έλεγχος».

Το δίκτυο του δήμου Μάνδρας (στον οποίον ανήκει εν μέρει το Αλεποχώρι) βασίζεται αποκλειστικά σε γεωτρήσεις. Για να καλύψει μάλιστα τις ανάγκες του, ο δήμος έχει κάνει σύμβαση με ιδιώτη νερουλά, έτσι ώστε να καλύπτονται τα 4.000-4.500 κυβικά που χρειάζεται την ημέρα το Αλεποχώρι.

Το νερό του δήμου Μεγάρων προέρχεται εν μέρει από την ΕΥΔΑΠ αλλά επειδή δεν επαρκεί, ο δήμος προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες κάνει κι αυτός στο απαρχαιωμένο δίκτυο “ενέσεις” από τοπικές γεωτρήσεις.

Το πρόβλημα με την εξάρτηση από τις γεωτρήσεις δεν είναι μόνο ότι γίνονται άναρχα με αποτέλεσμα το νερό να λιγοστεύει και να γίνεται υφάλμυρο. Ένα ακόμα βασικό ζήτημα είναι ότι το νερό αυτό περιέχει, σύμφωνα με μετρήσεις που έκαναν οι κάτοικοι του Αλεποχωρίου, την τοξικότατη ουσία εξασθενές χρώμιο. Μάλιστα και η δημοτική αρχή Μάνδρας γνωστοποίησε πριν από μερικούς μήνες ότι το νερό είναι ακατάλληλο για πόση, καθώς σε ελέγχους που έκανε η ίδια σε νερό του δικτύου βρέθηκαν ποσότητες της τοξικής ένωσης.

Τι είναι όμως το εξασθενές χρώμιο;

Το Cr (VI), όπως γράφεται, είναι μια ένωση του χρωμίου ιδιαίτερα τοξική και καρκινογόνος, ακόμα και σε ελάχιστες ποσότητες. Δεν υπάρχει στη φύση ελεύθερο, παρά μόνο σε κάποια σπάνια ορυκτά, όπως π.χ. στον κροκοΐτη, που συναντάται στη Σιβηρία. Όπου αλλού το βρίσκουμε, είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Oι αιτίες για τις υψηλές τιμές σε χρώμιο που εντοπίζονται σε υπόγεια ή και επιφανειακά νερά αποδίδονται σε απόβλητα, που προέρχονται κυρίως από βιομηχανικές μονάδες (βυρσοδεψεία, βιομηχανίες παραγωγής χρωμάτων, αποτέφρωσης αποβλήτων, κατασκευής χάλυβα, τσιμέντων κ.λπ.).
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να εκτεθεί κανείς σε χρώμιο και στη συνέχεια αυτό να εισαχθεί στον οργανισμό του. Μπορεί να γίνει μέσω της πόσης νερού, της εισπνοής μολυσμένου με χρώμιο αέρα και μέσω του δέρματος, όταν αυτό έρχεται σε επαφή με μολυσμένο νερό.

«Οι μετρήσεις που έχουν γίνει στο εξασθενές χρώμιο της περιοχής δεν είναι συστηματικές», λέει ο ζαχαροπλάστης Γιάννης Τζίκας, που όπως και άλλοι επαγγελματίες της περιοχής αγοράζει βυτία από τα Μέγαρα για να λειτουργήσει το ζαχαροπλαστείο του. «Έχουν βρει τιμές γύρω στα 34-36 μικρογραμμάρια ανά λίτρο (0,036 mg/l) με όριο το 50, αλλά χρειάζονται πολλές μετρήσεις κατά τη διάρκεια πολλών και διαφορετικών εποχών του χρόνου, για ένα ασφαλές συμπέρασμα», συμπληρώνει. Μόνο που ο Τζίκας δεν τα γνωρίζει καλά. Επίσημο όριο δεν υπάρχει, αλλά όταν ετέθη το ζήτημα της συγκέντρωσης του εξασθενούς χρωμίου σε κάθε λίτρο νερού στην περιοχή των Οινοφύτων και την υδρολογική λεκάνη του Ασωπού, την μόνη όπου έχει γίνει εξαντλητική μελέτη του συγκεκριμένου χημικού στοιχείου, η τότε υπουργός Περιβάλλοντος κα Τίνα Μπιρμπίλη καθόρισε το όριο στα 3 (!) μικρογραμμάρια ανά λίτρο νερού (0,003 mg/lt). Ακόμα πιο αυστηρό ήταν το δικαστήριο που έκρινε μιαν υπόθεση μακριά από τον Ασωπό, σε έναν δήμο της Εύβοιας, και (κύριος οίδε με ποια κριτήρια) καθόρισε ένα άλλο όριο επικινδυνότητας: Με δικαστική απόφαση του μονομελούς Πρωτοδικείου Χαλκίδας, έχει απαγορευθεί από τον περασμένο Ιούνιο στον Δήμο Μεσσαπιών να παρέχει πόσιμο νερό στους κατοίκους με περιεκτικότητα εξασθενούς χρωμίου μεγαλύτερη από δύο μικρογραμμάρια ανά λίτρο!

Τελικά, υπάρχει όριο για το εξασθενές χρώμιο και ποιο είναι αυτό;

Σε μία αναλυτική τοποθέτηση του υπουργείου Υγείας προς τον Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος απεύθυνε ερώτημα με αφορμή τη μέτρηση στον δήμο Μεσσαπίων στα Οινόφυτα, το υπουργείο επικαλείται τις πιο πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το πόσιμο νερό. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως «η ισχύουσα εθνική νομοθεσία για την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης εξεδόθη σε πλήρη εναρμόνιση με την κοινοτική οδηγία 98/83ΕΚ, στην οποίαν ορίζονται ανώτατες παραμετρικές τιμές μεταξύ των οποίων και αυτή του συνολικού χρωμίου ως 0,05mg/l (50 μικρογραμμάρια/λίτρο). Η εν λόγω τιμή ταυτίζεται και με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την ποιότητα του πόσιμου νερού».

Το όριο μπαίνει για το συνολικό χρώμιο, και όχι συγκεκριμένα για το εξασθενές, επειδή είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις δύο μορφές όταν βρίσκονται στο νερό και το ανθρώπινο σώμα, αφού η μία μπορεί να μετατραπεί στην άλλη και το αντίθετο, ανάλογα με τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Έτσι, προκειμένου να ληφθούν οι μεγαλύτερες δυνατές προφυλάξεις, οι σχετικές ρυθμίσεις υποθέτουν ότι το συνολικό χρώμιο ταυτίζεται με το εξασθενές χρώμιο.

Στις ΗΠΑ, το πρότυπο που ισχύει σήμερα για το ολικό χρώμιο από την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) είναι 0,1 mg/lt (100 μικρογραμμάρια ή 100 ppb), διπλάσιο δηλαδή από αυτό που ισχύει στην ΕΕ.

Το όριο αυτό μπήκε το 1991 και βασίστηκε σε αποδείξεις που υπήρχαν μέχρι τότε, σύμφωνα με τις οποίες η συνεχής έκθεση σε εξασθενές χρώμιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλεργική δερματίτιδα. Η υπηρεσία των ΗΠΑ σήμερα επανεξετάζει τα δεδομένα, καθώς από μια μακροχρόνια μελέτη του 2007 που διεξήγαγε το υπουργείο Υγείας και το Εθνικό Πρόγραμμα Τοξικολογίας προέκυψε ότι το εξασθενές χρώμιο μπορεί να είναι καρκινογόνο σε τρωκτικά σε περίπτωση κατάποσης. Παρόλα αυτά, εννιά χρόνια μετά, η υπηρεσία δεν έχει καταλήξει σε νέα όρια και ο λόγος, σύμφωνα με το δίκτυο ερευνητικής δημοσιογραφίας Mother Jones, είναι ο πόλεμος για τα όρια του εξασθενούς ανάμεσα στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες του περιβάλλοντος.

Μάλιστα, σύμφωνα με άρθρο του Center for Public Integrity των ΗΠΑ, η EPA είχε καταλήξει το 2010 στο συμπέρασμα ότι το εξασθενές χρώμιο είναι πιθανό να προκαλεί καρκίνο σε ανθρώπους που το πίνουν, αλλά ένα χρόνο μετά, όταν ήταν στα πρόθυρα της δημοσιοποίησης των στοιχείων που είχε στα χέρια της, υπέκυψε στις πιέσεις της βιομηχανίας και ανακοίνωσε ότι θα περιμένουν νέες μελέτες (που πληρώνονται από τη βιομηχανία χημικών) προκειμένου να φτάσουν σε ένα συμπέρασμα.

Υπενθυμίζουμε την διάσημη υπόθεση της Έριν Μπρόκοβιτς, που έγινε ταινία με την Τζούλια Ρόμπερτς. Η δικαστική κλητήρας κατάφερε να πάει στα δικαστήρια τη βιομηχανία που μόλυνε το υπέδαφος και κατ’ επέκταση τα νερά της περιοχής Hinkley της Καλιφόρνια με εξασθενές χρώμιο και κέρδισε έναν συμβιβασμό με τον οποίον η βιομηχανία κατέβαλε 333 εκατ. δολάρια. Στην περίπτωση αυτή βέβαια τα επίπεδα του χρωμίου ήταν 1.000 με 5.000 φορές ανώτερα από τα επιτρεπτά, καθώς η βιομηχανία έριχνε απευθείας διάλυμα εξασθενούς χρωμίου στο έδαφος.

O Κώστας Μπαλαλάς πάντως, κάτοικος του Αλεποχωρίου, πίνει νερό από την βρύση, «και δεν έχω πεθάνει ακόμα», λέει αστειευόμενος. «Ο κόσμος όμως αγοράζει από το μαγαζί μου εμφιαλωμένο νερό», προσθέτει. Την ώρα που μιλάμε, μια γυναίκα παίρνει μια εξάδα εμφιαλωμένα. «Ακόμα και μπάνιο κάνουν με αυτό. Πουλούσα 20-30 εξάδες την εβδομάδα πριν από δύο χρόνια, τώρα φτάνω τις 85 εξάδες». Ο Μπαλαλάς τονίζει ότι «εγώ το πίνω, το εξασθενές χρώμιο που έχει μέσα το νερό είναι χειρότερο αν το χρησιμοποιείς για πλύσιμο».

Ακόμα δεν έχουν γίνει μελέτες για την επίδραση που έχει το εξασθενές χρώμιο σε λαχανικά, φρούτα και ζώα που έχουν ποτιστεί με το νερό που το περιέχει. Ο δήμαρχος Μεγάρων, μιας περιοχής που “ταΐζει” ολόκληρη την Αθήνα με οπωροκηπευτικά, δεν ήθελε να απαντήσει όταν του κάναμε τη σχετική ερώτηση.

Ο μηχανικός Κωνσταντίνος Βουγιουκλάκης είναι γενικός διευθυντής Ανάπτυξης και Παραγωγής Έργων της εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης της Πρωτεύουσας, της γνωστής ΕΥΔΑΠ. Και μόνο το γεγονός ότι κάθομαι επί δύο ώρες στο γραφείο του στα Ιλίσια για να συζητήσω για το δίκτυο ύδρευσης στην άλλη άκρη του νομού Αττικής, δείχνει τη βαρύτητα του πράγματος.

Η ΕΥΔΑΠ προσπαθεί εδώ και χρόνια να πάρει στα χέρια της το δίκτυο των Μεγάρων, στα πλαίσια της πολιτικής που ακολουθείται σε ολόκληρη τη χώρα προκειμένου να εκσυγχρονιστούν τα τοπικά δίκτυα και να ενταχθούν όλα στο ίδιο σύστημα. Αν γινόταν αυτό, το δίκτυο της περιοχής θα επισκευαζόταν και θα συντηρούνταν όπως πρέπει, θα έπαυαν να υπάρχουν απώλειες και το νερό θα επαρκούσε. Για τον μηχανικό της ΕΥΔΑΠ που μας μίλησε, το νερό είναι «ένα βιομηχανικό αγαθό με τρία χαρακτηριστικά: ποσότητα, παροχή, πιεση». Όταν τον ρωτάμε αν έχει υπολογίσει την έκταση των διαρροών και των απωλειών στα Μέγαρα, απαντά αφοπλιστικά ότι «δεν μπορούμε να κάνουμε μετρήσεις σε ξένο δίκτυο».

Αν η ΕΥΔΑΠ αναλάμβανε την ύδρευση της περιοχής, το νερό αυτονόητα θα έπαυε να προέρχεται –και– από γεωτρήσεις, με ρίσκο για την υγεία των ανθρώπων. Εξάλλου, στο νερό της ΕΥΔΑΠ γίνονται καθημερινά ποιοτικοί έλεγχοι και δεν έχει βρεθεί ποτέ ανιχνεύσιμο εξασθενές χρώμιο.

Όλα αυτά όμως μπορεί να ακούγονται ωραία, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο να γίνουν, όπως φαίνεται. Τον Ιούνιο του 1999 υπογράφτηκε από τον δήμο Μεγάρων και τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Μεγάρων (ΔΕΥΑΜ), που βρίσκεται σε καθεστώς εκκαθάρισης από χρόνια, σύμβαση πώλησης νερού και προσύμφωνο μεταβίβασης των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης της πόλης στην ΕΥΔΑΠ.

Μέρος της συμφωνίας ήταν πως η τιμή στην οποία θα αγόραζε ο δήμος το νερό θα ήταν χαμηλότερη από την κανονική, ώστε από τη διαφορά ο δήμος ουσιαστικά να εισπράξει το τίμημα για την πώληση του πανάρχαιου δικτύου του στην ΕΥΔΑΠ. Το τίμημα είχε υπολογιστεί στα 1,027 εκατ. ευρώ. Ενάμιση χρόνο μετά την υπογραφή, το δίκτυο θα έπρεπε να περιέλθει στην ΕΥΔΑΠ. Ο δήμος όμως δεν τήρησε τη συμφωνία. Έτσι, τo 2007 υπεγράφη νέα συμφωνία, με την οποίαν οι δύο πλευρές αποφάσιζαν ότι η ΕΥΔΑΠ θα συνέχιζε να δίνει φθηνότερο νερό στο δίκτυο («τιμολόγηση ενίσχυσης δικτύων» λέγεται στην γλώσσα της ΕΥΔΑΠ) και θα υπολόγιζε σε αυτή τη βάση και τις οφειλές από το 1999, εφόσον μέχρι τις 31/3/2008 της παραδιδόταν το δίκτυο. Η σύμβαση πάλι δεν υπεγράφη.

Το 2012 κι ενώ η ΕΥΔΑΠ είχε κάνει μεγάλες επενδύσεις στην εξυγίανση του δικτύου που οδεύει προς την πόλη, προετοιμαζόμενη για την ανάληψη του δικτύου των Μεγάρων, η κωμωδία επαναλήφθηκε. Ενώ εξετάστηκε το θέμα της ρύθμισης των οφειλών του δήμου (οι οποίες σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών το 2013 ήταν 25 εκατ. ευρώ) με ταυτόχρονη παράδοση του δικτύου στην ΕΥΔΑΠ, και πάλι ο δήμος δεν έδωσε το δίκτυο.

Εντωμεταξύ, το 2013 η τρόικα αποφασίζει να εξυγιάνει την ΕΥΔΑΠ, πιέζοντας την ελληνική κυβέρνηση να ρυθμίσει το ζήτημα των χρεών των δήμων για νερό. Ένας από τους μεγαλύτερους οφειλέτες στη σχετική λίστα ήταν ο δήμος Μεγάρων.

Έτσι, προκειμένου να τακτοποιηθεί η εκκρεμότητα, το υπουργείο Εσωτερικών κατέβαλε κατευθείαν στην ΕΥΔΑΠ 22,6 εκατ. ευρώ από τα χρέη του δήμου Μεγάρων. Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν συσσωρευτεί χρέη άλλων 7 εκατ. ευρώ μαζί με 1 εκατ. πρόστιμα, από τα οποία ο δήμος αποπλήρωσε τις 750.000 αυτήν την εβδομάδα.

Και σαν να μην ήταν αρκετό ότι ο δήμος χρωστάει στην ΕΥΔΑΠ, πριν από ενάμιση μήνα της έκανε αγωγή ζητώντας 5 εκατομμύρια ευρώ, τα οποία θεώρησε ότι είχε χρεωθεί επιπλέον.

Ο Βουγιουκλάκης από την πλευρά του δεν ασχολείται με τα χρέη, αλλά με τα δίκτυα και την καλύτερη λειτουργία τους. Μας λέει ότι θα ήθελε να προχωρήσει στα λεγόμενα «συνοδά έργα» στην Κινέττα και το Αλεποχώρι, τις εργασίες δηλαδή όπως την τοποθέτηση αντλιών, που γίνονται για να αναπτυχθεί το δίκτυο σε πλήρη έκταση και να καλύψει τς ανάγκες του πληθυσμού. Μέχρι όμως να περάσει το δίκτυο στα χέρια της ΕΥΔΑΠ, η εταιρεία δεν έχει κίνητρο για να το κάνει. Ο Δήμος Μεγάρων, όπως πληροφορήθηκε το inside story από την περιφέρεια Αττικής, θα ήθελε να κατασκευάσει ο ίδιος τα έργα, κάτι που πολύ δύσκολα θα κατάφερνε να φέρει σε πέρας χωρίς την εταιρεία του νερού.

Γιατί το βασικό πρόβλημα των ντόπιων είναι ότι πιστεύουν πως μπορούν να διαχειριστούν το νερό καλύτερα από τους άλλους, ενώ δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε να το μετρήσουν, ούτε να το τιμολογήσουν, ούτε να το αναλύσουν. Μπορούν απλά να σπαταλήσουν όσο τους έχει απομείνει. Έως ότου το κάνουν... θάλασσα.

---