Παραλλαγές σε ένα ποίημα |

Ο πειραματισμός στα κόμικς δεν είναι κάτι καινούργιο. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα αμέτρητοι δημιουργοί δοκίμασαν τις αντοχές και τις δυνατότητες του μέσου (και των αναγνωστών - θεατών) προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους πρόσληψης της ιστορίας τους. Από τον Gustave Verbeck και το αναποδογύρισμα των σελίδων που πρόσφερε άλλη ανάγνωση πάνω στα ίδια σχέδια μέχρι τη μη γραμμική εξέλιξη του «Here» του Richard McGuire, οι προκλήσεις που προσφέρει το μέσο και η γλώσσα των κόμικς είναι ανεξάντλητες. Το ίδιο δεν συμβαίνει άλλωστε και στις υπόλοιπες τέχνες; Αυτές οι προκλήσεις δεν σαγήνεψαν τον Ρεϊμόν Κενό στις «Ασκήσεις Υφους» και στις πολλαπλές εκδοχές του ίδιου σεναρίου; Ή τον Αρθουρ Ντάντο για να μελετήσει την έννοια των «πανομοιότυπων αντικειμένων» που σημαίνουν εντελώς διαφορετικά πράγματα; Ή ακόμα και τον Κλιντ Ιστγουντ στις δυο ταινίες του για την Ιβοζίμα από δυο διαφορετικές οπτικές;

Η πολλαπλότητα των εκδοχών, οι παραλλαγές, οι παρεμβάσεις στο σενάριο και στα σχέδια, η σχέση του πρωτοτύπου με τα αντίγραφα, η παρωδία, η ιδιοποίηση, η προσαρμογή, η ελεύθερη απόδοση, η διασκευή, η διασημειωτική μετάφραση αποτελούν έννοιες με τις οποίες ασχολείται όλο και περισσότερο η ακαδημαϊκή και καλλιτεχνική έρευνα. Στο ερευνητικό και ταυτόχρονα καλλιτεχνικό αυτό πλαίσιο εντάσσεται η πρόσφατη πτυχιακή εργασία που παρουσίασε με απόλυτη επιτυχία ο πτυχιούχος πλέον του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και συνεργάτης μας στο Καρέ Καρέ στο «Λεξικό της Κρίσης», Περικλής Κουλιφέτης.

Ο Περικλής, που δημοσιεύει τα στριπ του σε αυτές εδώ τις σελίδες τα τελευταία πέντε χρόνια, από τότε που ήταν μόλις 18 ετών, έχει μέχρι σήμερα κυκλοφορήσει τα βιβλία «Η Αληθινή Ιστορία του Κόσμου» και «Συγκάτοικοι» (δυο τόμοι σε σενάρια Παύλου Δαμιανίδη), ενώ δημοσιεύει τη σειρά «Οιδίπους Μαδαφάκα» στο ηλεκτρονικό περιοδικό Comic Cultura. Στην πτυχιακή του εργασία, όμως, αποφάσισε να διερευνήσει την έννοια της τυπογραφικής μήτρας (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και των παραγώγων της. Ξεκίνησε με τους στίχους του Γιώργου Σεφέρη: «Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια / που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να τ’ ακουμπήσω», από το Γ' μέρος του ποιήματος «Μυθιστόρημα», και πάνω σ’ αυτούς φιλοτέχνησε μια μήτρα και έξι διαφορετικά αντίτυπα.

Σε όλα πρωταγωνιστούν τα ίδια τέσσερα πρόσωπα: κάποιος που περιπλανιέται σε διαφορετικά κάθε φορά μέρη και τοπία κουβαλώντας ένα κεφάλι αρχαίου αγάλματος και τρεις εμφανώς τουρίστες με τους οποίους συναντιέται και του ζητούν να τους αφήσει να ακούσουν το κεφάλι να μιλά. Πώς επέλεξε όμως τον Σεφέρη και ειδικότερα αυτούς τους στίχους ο Περικλής; «Εχω μια αγάπη για την ποίηση, κυρίως για την ελληνική που έχω διαβάσει, αλλά με τον Σεφέρη δεν είχα ποτέ ιδιαίτερη επαφή. Ωστόσο, όταν συνάντησα αυτούς τους δυο στίχους που αποτέλεσαν την αρχή για το σενάριό μου ένιωσα πως μου λένε κάτι αποκαλυπτικό, κάτι για την Ελλάδα που είχα κι εγώ στον νου μου μα δεν το είχα εκφράσει παλιότερα. Σαν να μιλάς με κάποιον που μόλις γνωρίζεις και οι γνώμες σας να αλληλοσυμπληρώνονται. Πάνω κάτω, το ποίημα του Σεφέρη “ξεκλείδωσε” μια ιστορία από μέσα μου που ήθελα καιρό να πω μα δεν είχε πάρει εικόνα και μορφή μέχρι τότε», απαντά στο Καρέ Καρέ.

Για τη σύλληψη όμως των πολλαπλών αντιτύπων που διαφοροποιούνται άλλοτε ελάχιστα και άλλοτε σε βαθμό μη αναγνωρισιμότητας, πώς προέκυψε η ιδέα; «Το “πείραμα” προέκυψε κυρίως από την ανάγνωση του Sandman Overture πριν από δυο χρόνια. Πρόκειται για το prequel της πανέμορφης σειράς Sandman σε σενάριο Neil Gaiman και σχέδιο/χρώμα J.H. Williams IIΙ. Μου το είχε δανείσει μια καλή μου φίλη και πραγματικά με είχε θαμπώσει: συνδυάζει ένα σωρό διαφορετικές εικαστικές προσεγγίσεις των κόμικς τόσο στο σχέδιο όσο και στη διάταξη των καρέ και των γραμμάτων. Διαβάζοντάς το με έκανε να σκεφτώ “μα καλά, τι άλλο πρωτότυπο μπορεί να συμβεί στα κόμικς μετά από αυτό;”. Κοιτώντας τις σελίδες του και ανοίγοντάς το, ειδικά στο σημείο που έχει ένα δισέλιδο σαλόνι, συνειδητοποίησα πως ένας πειραματισμός στα κόμικς δεν ήταν ανάγκη να βρίσκεται στο σενάριο, στο χρώμα και στο σχέδιο αλλά πέρα από αυτά, στον ίδιο τον τρόπο που τα αντιλαμβανόμαστε ως τυπογραφικά έντυπα, ως “βιβλία”» εξηγεί ο Περικλής.

Κάπως έτσι προέκυψαν επτά ιστορίες σε διαφορετικά format, διαφορετικά μεγέθη, με διαφορετικά σχέδια και χρώματα, διαφορετικό αριθμό σελίδων κ.λπ. «Το κάθε αντίτυπο/έργο δημιουργήθηκε με βάση τις δικές μου διαφορετικές εικαστικές επιρροές, τα βιώματά μου ως αναγνώστη εντύπων αλλά και τη ροπή μου προς τη σάτιρα και το χιούμορ», επισημαίνει ο Περικλής στο κείμενο που συνοδεύει την πτυχιακή του εργασία με τίτλο «Βαριά Κληρονομιά ή Παραλλαγές και Φούγκα πάνω σε ένα Θέμα του Γ. Σεφέρη». «Το Αντίτυπο 1 φέρει μια αίσθηση παλιού pulp αναγνώσματος, […], το Αντίτυπο 2 είναι ένας νοσταλγικός φόρος τιμής στα παιδικά περιοδικά κόμικς Ντίσνεϋ και μια σαρκαστική θέαση πάνω σε αυτά, στην εικονογραφία και στις εικαστικές τους συμβάσεις […], στο Αντίτυπο 3 χρησιμοποιείται το ίδιο ποπ χρώμα του Αντίτυπου 2 αλλά σε εντελώς διαφορετικό στήσιμο και φορμάτ, […] το Αντίτυπο 4 έχει μια εικαστική προσέγγιση καθαρά ζωγραφική και μια μικρή αναφορά στην Τέχνη του Μπαρόκ και του Καραβάτζιο, δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον πιο ονειρικό, τοπικά απροσδιόριστο και συμβολικό, […] τα Αντίτυπα 5 και 6 είναι παραλλαγές του Αντίτυπου 4 αλλά με στοιχεία, διαφορετικά στο καθένα, της τωρινής ψηφιακής εποχής […] Οσο για το Αντίτυπο 0, πρόκειται για συλλογή των ψηφιακών προσχεδίων της μήτρας πάνω στην οποία βασίστηκαν και σχεδιάστηκαν τα υπόλοιπα έργα, δείχνοντας στον αναγνώστη το στάδιο της προεργασίας που κρύβεται πίσω από κάθε έργο τέχνης και που σπάνια έχει την ευκαιρία να αντικρίσει», περιγράφει ο Περικλής καταθέτοντας συνοπτικά τη συναρπαστική καλλιτεχνικά και ταυτόχρονα προκλητική ερευνητικά εργασία του.

Τέτοιου τύπου εργασίες είναι αυτονόητο πως, ευτυχώς, δεν εξαντλούνται ουσιαστικά ποτέ. Πάντα αφήνουν ανοιχτή τη συνέχειά τους είτε από τον εμπνευστή τους είτε από τους επόμενους ερευνητές και καλλιτέχνες. Ο ίδιος ο Περικλής δηλώνει πανέτοιμος να συνεχίσει: «Το πρότζεκτ αυτό είναι ακόμη στην αρχή του. Τα αντίτυπα που παρουσίασα στην πτυχιακή είναι μόνο μερικές από τις πάμπολλες μορφές και στρεβλώσεις που μπορεί να πάρει η μήτρα. Στο μέλλον σκοπεύω να εκτυπώσω κι άλλα αλλά και να εκθέσω σε άλλους χώρους και πόλεις την ήδη υπάρχουσα δουλειά. Θα ήθελα, επίσης, μελλοντικά να αποκτήσω πιο άμεση και εύκολη πρόσβαση στα τυπογραφικά μέσα ώστε να παρακάμπτω τον μεσάζοντα τυπογράφο που θα φοβάται να χαλάσει τα μελάνια του σε έναν περίεργο νεαρό! Δεν ξέρω πώς και πού μπορεί να προχωρήσει δεδομένων των συνθηκών, αλλά διατίθεμαι να το παλέψω».