Ερευνητικό πρόγραμμα από το ΕΛΚΕΘΕ για την αξιοποίηση του λαγοκέφαλου

13.05.2021, 11:25

Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα με τα εισβολικά θαλάσσια είδη, τα οποία εκτοπίζουν τα ενδημικά είδη και προκαλούν σημαντικές επιπτώσεις στα θαλάσσια οικoσυστήματα και την αλιεία, θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει ένα καινούργιο ερευνητικό πρόγραμμα του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). 

Ο λαγοκέφαλος είναι ένα τέτοιο εισβολικό σαρκοφάγο ψάρι του οποίου η σάρκα περιέχει μια πολύ ισχυρή νευροτοξίνη. Η τετροδοτοξίνη (ΤΤΧ) αυτή, εάν καταναλωθεί από ανθρώπους προκαλεί σοβαρή τροφική δηλητηρίαση, ακόμη και τον θάνατο.

Στόχος του προγράμματος είναι η μετατροπή του λαγοκέφαλου από μη βρώσιμο ψάρι που εκτοπίζει ή/και τρέφεται με εμπορικά είδη, σε ένα "αξιοποιήσιμο" ψάρι, που δε θα απορρίπτεται στη θάλασσα. Αποκτώντας εμπορική αξία, το ψάρι αυτό θα αλιεύεται από την παράκτια αλιεία, περιορίζοντας έτσι τους πληθυσμούς του, και επιτρέποντας στα γνωστά ενδημικά εμπορικά είδη να αυξηθούν και πάλι.

Το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Διατροφής ιχθύων του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του ΕΛΚΕΘΕ συντονίζει το πρόγραμμα LagoMeal σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων (ΙΘΑΒΙΠΕΥ) του ΕΛΚΕΘΕ, το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και την εταιρεία ΝΑΥΣ Μ.Ε.Π.Ε.  Η χρήση του λαγοκέφαλου για παραγωγή ιχθυαλεύρου μετά από απενεργοποίηση της τετροδοτοξίνης είναι μια καινοτόμος ιδέα και ήδη πραγματοποιούνται σχετικά πειράματα από ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ. Στους ιστούς του λαγοκέφαλου η συγκέντρωση της ΤΤΧ αυξάνεται σταδιακά πριν την αναπαραγωγική περίοδο -κυρίως τους θερινούς μήνες- και μειώνεται απότομα με το τέλος της, ενώ εξαρτάται και από το αναπτυξιακό στάδιο των ιχθύων.

Η νέα γνώση που θα παραχθεί μέσω της υλοποίησης του «LagoMeal» θα αποτελέσει τη βάση της ανάπτυξης τεχνογνωσίας για την παραγωγή ιχθυάλευρου από το εισβολικό και επικίνδυνο αυτό είδος.

Τα τελευταία χρόνια, η μετανάστευση θαλάσσιων αλλόχθονων ειδών από την Ερυθρά Θάλασσα μέσω της Διώρυγας του Σουέζ που σημειώνεται στη Μεσόγειο και στις ελληνικές θάλασσες είναι μαζική, λόγω της Κλιματικής Αλλαγής και της θέρμανσης των θαλασσών.  Από αυτά, όπως ο λαγοκέφαλος, αρκετά προκαλούν σημαντικά οικολογικά προβλήματα και παράλληλα, έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην τοπική οικονομία, καθώς επηρεάζουν την αλιεία και τον τουρισμό, και ονομάζονται εισβολικά ή ξενικά είδη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπολογίσει πως το οικονομικό αποτύπωμα των αλλόχθονων ειδών κυμαίνεται στα 12 δισ. ευρώ ετησίως.

Η ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί σήμερα τη σημαντικότερη πηγή διαθεσιμότητας ιχθύων παγκοσμίως, έχοντας ξεπεράσει την ελεύθερη αλιεία. Για την Ελλάδα η ιχθυοκαλλιέργεια αντιπροσωπεύει μια από τις σημαντικότερες παραγωγικές δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα. Η αύξηση όμως αυτή των προϊόντων υδατοκαλλιέργειας απαιτεί την αύξηση της παραγωγής ιχθυοτροφών. 

Για αυτό τον λόγο η βιομηχανία βρίσκεται διαρκώς στη διαδικασία εύρεσης βιώσιμων πρώτων υλών έναντι των εισαγόμενων ιχθυάλευρων, στα οποία πρέπει να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό οι ιχθυοτροφές αφού τα περισσότερα θαλάσσια ψάρια με τα οποία τρέφεται ο άνθρωπος είναι σαρκοφάγα, και τρέφονται με άλλα ψάρια.

Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργούν πέντε μονάδες παραγωγής ιχθυοτροφών με ετήσια παραγωγή περίπου 250.000 τόνων και αξία 300.000.000 ευρώ. Για τη παραγωγή αυτών των ποσοτήτων ιχθυοτροφών χρησιμοποιούνται κατά μέσο όρο 50.000 τόνοι εισαγόμενου ιχθυάλευρου με κόστος περίπου 70.000.000 ευρώ ετησίως. Η δυνατότητα παραγωγής ιχθυαλεύρου σε τοπικό επίπεδο, με σταθερή σύσταση, υψηλή διατροφική αξία και ανταγωνιστική τιμή θα έχει σημαντικά οφέλη στον κλάδο.

Τα αποτελέσματα του έργου LagoMeal θα δώσουν το κίνητρο στους αλιείς να αλιεύουν και να εκφορτώνουν τα ανεπιθύμητα αυτά απορριπτόμενα είδη με αποτέλεσμα την αύξηση των εισοδημάτων τους. Εμμέσως, λόγω της μείωσης του πληθυσμού από την εξαλίευση, αναμένεται να περιοριστεί και η καταστροφή των αλιευτικών εργαλείων που προκαλεί ο λαγοκέφαλος, και θα μειωθεί η πίεση λόγω θήρευσης από τον λαγοκέφαλο σε είδη τα οποία αποτελούν είδη-στόχο των αλιέων. Έτσι, συνολικά αναμένεται περαιτέρω αύξηση του εισοδήματος τους.  

Συνολικά, τα αποτελέσματα του έργου θα έχουν επίσης πολύ σημαντικά οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη στον κλάδο της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας και της αλιείας, αντίστοιχα.  Το πρόγραμμα LagoMeal θα έχει διάρκεια τρία χρόνια και αποτελείται από μια ερευνητική ομάδα που προέρχεται από διαφορετικές επιστημονικές κατευθύνσεις, συνδυάζοντας τομείς όπως η αλιεία, χημεία, βιολογία και τεχνολογία τροφίμων.

Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας και Θάλασσας – Έργα Καινοτομίας στην Υδατοκαλλιέργεια (ΕΠΑΛΘ 2014-2020) με συνολικό προϋπολογισμό περίπου 390.000 €. Ο συντονιστής του προγράμματος είναι ο Δρ. Ιωάννης Νέγκας από το ΙΘΑΒΒΥΚ-ΕΛΚΕΘΕ, με προϋπολογισμό περίπου 320.000 €. Στο πρόγραμμα συμμετέχει επίσης η Δρ. Παρασκευή Καραχλέ του ΙΘΑΒΙΠΕΥ-ΕΛΚΕΘΕ. Από πλευράς ΕΚΕΦΕ-Δημόκριτος συμμετέχει το  Ινστιτούτο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας (ΙΝΝ), με υπεύθυνο τον Δρ. Γιώργο Κόκκορη.  Τέλος, η εταιρεία της κας Ιωάννα Ν. Αργυρού Σύμβουλοι Επιχειρησιακής Ανάπτυξης ΝΑΥΣ θα εκπονήσει Μελέτη Σκοπιμότητας - Βιωσιμότητας μονάδων παραγωγής ιχθυαλεύρου από λαγοκέφαλο και Μελέτη  Ανάλυσης Κόστους – Οφέλους της παραγωγής του ιχθυάλευρου, το οποίο θα περιγράφει τη διαδικασία συλλογής και συγκέντρωσης των αλιευμένων ποσοτήτων στο σημείο (ή σημεία) επεξεργασίας και παραγωγής του.

Για την επίτευξη του στόχου του το έργο θα υλοποιηθεί σε 5 Πακέτα Εργασίας (ΠΕ) τα οποία συνοψίζονται ως εξής:

• Πακέτο Εργασίας 1: Ανάπτυξη επιχειρησιακού σχεδίου συγκέντρωσης αλιευμάτων και παραγωγής ιχθυαλεύρου, κατά το οποίο θα σχεδιαστεί και υλοποιηθεί δράση συμμετοχής των εμπλεκόμενων σε όλη την αλυσίδα παραγωγής, ξεκινώντας από τους ίδιους τους αλιείς, μέχρι και τις μονάδες παραγωγής ιχθυαλεύρων.
• Πακέτο Εργασίας 2: Παραγωγή ιχθυάλευρου σε μικρή κλίμακα που για τους σκοπούς υλοποίησης του θα γίνει προμήθεια λαγοκέφαλων σε συνεργασία με αλιείς σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και θα παραχθεί ιχθυάλευρο σε μικρή κλίμακα.
• Πακέτο Εργασίας 3: Μελέτη διαφορετικών μεθόδων απενεργοποίησης της TTX όπου για την απενεργοποίηση της ΤΤΧ στα ιχθυάλευρα που παράχθηκαν στο ΠΕ2, θα εφαρμοστούν οι μέθοδοι της ξηρής θέρμανσης και του «ψυχρού πλάσματος».
• Πακέτο Εργασίας 4: Αξιολόγηση της διατροφικής αξίας σε σιτηρέσια λαβρακιού κατά τη διάρκεια του οποίου θα αξιολογηθεί η διατροφική ποιότητα των επεξεργασμένων ιχθυάλευρων μέσω αναλυτικών μεθόδων αλλά και πειραματικών εκτροφών.
• Πακέτο Εργασίας 5: Διάχυση αποτελεσμάτων το οποίο αφορά τη διάχυση των αποτελεσμάτων μέσω διαφορετικών μέσων.

Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας & Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) είναι ένα από τα τρία ινστιτούτα του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) με έδρα το Ηράκλειο, Κρήτη και εγκαταστάσεις στην Ανάβυσσο, Αττικής και Σούδα, Χανίων.  Με προσωπικό 120 ατόμων και 27 τακτικούς ερευνητές, δραστηριοποιείται στην θαλάσσια βιοποικιλότητα, γενετική και γονιδιωματική, και τις υδατοκαλλιέργειες.