Από τα ιππήλατα τραμ έως το συνεργείο ρευματοκλοπών

Μια βελγική εταιρεία έδωσε για πρώτη φορά φως στη μουσουλμανική Θεσσαλονίκη τις πρώτες μέρες του 1900 και οκτώ χρόνια αργότερα κίνηση στα πρώτα - μετά τα ιππήλατα - ηλεκτροκίνητα τραμ: η Ηλεκτρική Εταιρεία Τροχιοδρόμων και Ηλεκτροφωτισμού Θεσσαλονίκης (ΕΤΗ-Θ).

Εβραίοι, μουσουλμάνοι, χριστιανοί, πρόσφυγες ελληνικής και τουρκικής καταγωγής, συνδικαλιστές - από τους πρώτους και ιδιαίτερα μαχητικούς - ήταν οι χιλιάδες εργαζόμενοι στο πρώτο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και διανομής της, που ιδρύθηκε την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.

Ακολούθησε η εξαγορά της ΕΤΗ-Θ από το κράτος το 1940 και η μετατροπή της σε Κρατική Εταιρεία Τροχιοδρόμων και Ηλεκτροφωτισμού Θεσσαλονίκης (ΚΕΤΗΘ), την πρώτη ανάλογη κρατική εταιρεία στην Ελλάδα. Η ΔΕΗ «γεννιέται» μισό αιώνα αργότερα και μόλις το 1956 καταφέρνει να εξαγοράσει τις δεκάδες ιδιωτικές (κυρίως ξένων συμφερόντων) και δημοτικές εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Το έπος της πόλης και των ανθρώπων της, των εθνοτήτων, των θρησκειών, των πολέμων, των επιτάξεων, των συνδικαλιστικών αγώνων, των πολιτειακών και κοινωνικών αλλαγών χώρεσε σε χιλιάδες φακέλους, έγγραφα, φωτογραφίες, αρχεία προσωπικού στα σκονισμένα αρχεία των προ ΔΕΗ εταιρειών.

Το αρχείο τους, μέχρι την ίδρυση της ΔΕΗ, εντοπίστηκε σε αποθηκευτικούς χώρους της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού το 2006 - και αφού μέρος του είχε ήδη κλαπεί ή καταστραφεί - και έκτοτε ξεκίνησε μια επιχείρηση αποκατάστασης και ταξινόμησής του (φυλάσσεται σε κτίριο της ΔΕΗ στην οδό Εντισον της Θεσσαλονίκης, όπου βρισκόταν και το πρώτο εργοστάσιο της παλαιάς ηλεκτρικής Εταιρείας).

«Το υλικό περιέχει τα αρχεία των πρώτων ηλεκτρικών εταιρειών που λειτούργησαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης από το 1900 μέχρι το 1953. Το κοινό έργο που ανέπτυξαν οι διαδοχικές εταιρείες παραγωγής και εκμετάλλευσης ηλεκτρικής ενέργειας στην πόλη διαμόρφωσε έναν κατ' ουσία ενιαίο οργανισμό στον οποίο οφείλεται και το ενιαίο αρχείο» λεει στα «ΝΕΑ» η αρχειονόμος Φλώρα Αναστασίου που ανέλαβε την ταξινόμηση και παρουσίασε σε ειδική εκδήλωση του Δήμου Θεσσαλονίκης το πολύτιμο υλικό.

Το Ιστορικό Αρχείο αποτελείται από 1.520 φακέλους και διακρίνεται σε δύο υποσύνολα: Προσωπικό και Εταιρείες. Το πρώτο παρέχει πληροφορίες σχετικά με την οργάνωση και τη λειτουργία της διοίκησης και των εργοστασίων, την πολιτική της εταιρείας απέναντι στο προσωπικό της ιδιωτικής και της κρατικής εκμετάλλευσης κ.λπ.

Ετσι ανακαλύπτουμε στοιχεία για την «προέλευση» των εργαζομένων: χαρακτηριστική είναι η παρουσία υπερπολλαπλάσιου αριθμού εργατών εβραϊκής και μουσουλμανικής καταγωγής στα πρώτα χρόνια, η σταδιακή μείωσή τους μετά την ένταξη της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό ιστό, η αύξηση των τουρκικής καταγωγής αλλά ελληνικής εθνικότητας μετά την έλευση των προσφύγων και η εξαφάνιση των εβραίων εργατών μετά το 1944. Αλλά και στοιχεία για τα ισχυρά εργασιακά σωματεία, τη συμμετοχή τους σε γενικές απεργίες, στα γεγονότα του Μάη του '36 (με τον ξεσηκωμό των καπνεργατών) και άλλων εργατικών κινητοποιήσεων, τις απολύσεις κ.λπ.

Χαρακτηριστική είναι και η καταγραφή στα αρχεία της αναγκαιότητας ίδρυσης (από την περίοδο της βελγικής εταιρείας) του πρώτου «συνεργείου ρευματοκλοπών» που κατά την οθωμανική κυριαρχία, τη γερμανική κατοχή, τον Εμφύλιο και την περίοδο της έλευσης προσφύγων είχε ιδιαίτερα αυξημένες υποχρεώσεις. Καθώς οι κλοπές δεν αφορούσαν πια μόνο το ρεύμα αλλά και κάθε είδους υλικό των εργοστασίων: πετρέλαιο, σιδηρικά, πορσελάνινα εξαρτήματα κ.λπ.

Το αρχείο, που εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό, θα ενταχθεί στη συνέχεια στο Ιστορικό Αρχείο της Θεσσαλονίκης.